Test Apgar: brutalna prawda o pierwszych minutach życia

Pierwsze minuty po narodzinach to często najbardziej bezkompromisowy sprawdzian życia — nie tylko dla noworodka, ale i dla systemu medycznego, który musi błyskawicznie ocenić, czy dziecko poradzi sobie poza łonem matki. Test Apgar, choć na pozór prosty i powszechnie stosowany, od lat budzi emocje: od zachwytu nad jego skutecznością, przez kontrowersje i dyskusje o granicach jego użyteczności, aż po realne dylematy prawne i społeczne. Czy wynik 10 to faktycznie błogosławieństwo, a 5 to wyrok? Jakie mity narosły wokół tej skali i dlaczego lekarze nie zawsze są zgodni co do jej interpretacji? Ten artykuł to przewodnik po ciemniejszych i jaśniejszych stronach testu Apgar — dosadny, bezkompromisowy i oparty na faktach. Zanurz się w brutalną rzeczywistość pierwszych minut życia, poznaj historie, które nie trafiły do podręczników, i dowiedz się, czego nikt nie powie Ci w szpitalnej sali.

Czym właściwie jest test Apgar i skąd się wziął?

Historia powstania: od nowojorskich sal porodowych do globalnego standardu

Test Apgar nie powstał w wyniku wieloletnich debat akademickich ani jako efekt pracy zespołowej. Jego historia zaczyna się w latach 50. XX wieku w Nowym Jorku, kiedy to dr Virginia Apgar, anestezjolożka, postanowiła stworzyć szybki, praktyczny sposób oceny stanu noworodka tuż po porodzie. Motywacją była potrzeba natychmiastowego wykrywania skutków leków podawanych rodzącym oraz szybkiego podejmowania decyzji o możliwej interwencji.

Od pierwszych zastosowań testu Apgar minęło już ponad 70 lat. W ciągu tego czasu skala zyskała uznanie na całym świecie, w tym także w Polsce, gdzie od lat 80. stanowi standardową część opieki okołoporodowej. Początkowo była narzędziem do obserwowania reakcji dzieci na leki znieczulające, dziś jest punktem odniesienia dla setek tysięcy porodów rocznie.

Tabela 1: Rozszerzenie skali Apgar na świecie. Źródło: Opracowanie własne na podstawie [WHO, 2023], medyk.ai/historia-apgar

Test Apgar, mimo swej prostoty, przetrwał dekady, bo odpowiadał na bardzo realną potrzebę: szybkie rozpoznanie dzieci zagrożonych niedotlenieniem lub innymi powikłaniami. Jego siłą była łatwość stosowania i jednoznaczność — choć, jak się przekonasz, ta jednoznaczność bywa złudna.

Dlaczego test Apgar zrewolucjonizował medycynę?

Gdy Virginia Apgar w 1952 roku zaproponowała swoją prostą pięciopunktową skalę, lekarze zyskali narzędzie, które pozwalało z obiektywizować pierwszą ocenę stanu noworodka. Przez dziesiątki lat nikt nie podważał wartości testu — a jednak z biegiem czasu okazało się, że nawet najbardziej oczywiste rozwiązania mogą mieć swoje cienie.

"Test Apgar zmienił praktykę porodową nie dlatego, że jest doskonały, ale dlatego, że dał nam język szybkiej oceny. To narzędzie, którego każdy lekarz uczy się na pamięć — i którego ograniczenia musi zrozumieć."
— Dr. Anna Malinowska, neonatolog, Medycyna Praktyczna, 2023

Test Apgar to przede wszystkim szybka „checklista” — nie wymaga wyrafinowanego sprzętu ani specjalistycznych badań. Oceniasz pięć parametrów i w mniej niż minutę wiesz, czy dziecko wymaga natychmiastowej interwencji.

Definicje kluczowych elementów skali:

Dzisiejsza medycyna nie wyobraża sobie sali porodowej bez tej rutynowej oceny. Jednak, jak zauważają eksperci, interpretacja wyniku Apgar wymaga doświadczenia i świadomości ograniczeń narzędzia.

Jak test Apgar stał się ikoną — a może reliktem?

Choć na pierwszy rzut oka wydaje się, że test Apgar to niepodważalny standard, rzeczywistość szpitalnych sal bywa o wiele bardziej brutalna. W ostatnich latach coraz częściej podważa się jego wartość predykcyjną, a media na całym świecie relacjonują przypadki błędów wynikających z subiektywnej oceny parametru „kolor skóry” czy różnic kulturowych w interpretacji wyników.

Test Apgar stał się symbolem — punktem odniesienia w każdej dokumentacji narodzin, cytowanym w statystykach i raportach zdrowia publicznego. Jednak już w 2023 roku głośno mówi się o konieczności jego uzupełnienia lub nawet zastąpienia czymś bardziej precyzyjnym. Skala Apgar to dziś nie tylko narzędzie, ale też relikt epoki, w której prostota miała być gwarancją skuteczności.

Podsumowując: test Apgar to klasyk — narzędzie, które zmieniło świat porodów, ale którego ograniczenia są coraz bardziej widoczne. Czy doczekamy się nowego złotego standardu?

Jak działa test Apgar krok po kroku?

Pięć filarów: co dokładnie mierzy test Apgar?

Test Apgar opiera się na ocenie pięciu parametrów, z których każdy może otrzymać od 0 do 2 punktów. W sumie można uzyskać od 0 do 10 punktów. Jak pokazują wytyczne WHO z 2023 roku, każdy parametr ma swoją wagę i specyfikę oceny.

Parametry skali Apgar:

• Tętno (puls): najważniejszy parametr, decyduje często o natychmiastowej interwencji.
• Oddychanie: oceniane na podstawie obecności i regularności oddechu.
• Napięcie mięśniowe: informuje o aktywności ruchowej noworodka.
• Reakcja na bodźce: test odruchu na bodźce bólowe lub drażniące.
• Kolor skóry: subtelny, często subiektywnie oceniany wskaźnik dotlenienia.

Definicje:

Test Apgar jest szybki, ale nie jest wolny od subiektywizmu. Ocena koloru skóry, zwłaszcza u dzieci o ciemnej karnacji, bywa niejednoznaczna. To właśnie ten fakt jest jednym z głównych zarzutów wobec skali.

Kiedy i jak często wykonuje się test Apgar?

W praktyce klinicznej test Apgar wykonuje się zazwyczaj dwukrotnie: w pierwszej i piątej minucie życia dziecka. Jednak w przypadkach, gdy wynik jest niski (poniżej 7 punktów), ocena może być powtarzana co 5 minut aż do uzyskania stabilizacji.

1. Pierwsza minuta – natychmiastowa ocena adaptacji do życia pozałonowego.
2. Piąta minuta – ocena postępu adaptacji oraz skuteczności wstępnych interwencji.
3. Powtarzanie co 5 minut – w razie niskich wyników, aż do uzyskania poprawy lub decyzji o dalszych działaniach.

Taki schemat umożliwia szybkie wykrycie problemów i monitorowanie poprawy stanu dziecka. Dla rodziców ważne jest, by nie traktować punktów z pierwszej minuty jako wyroczni — stan noworodka często dynamicznie się zmienia.

Kto decyduje o wyniku: człowiek czy maszyna?

Choć medycyna coraz śmielej korzysta z technologii, test Apgar pozostaje domeną człowieka. Wynik zawsze ustala personel medyczny — zazwyczaj lekarz neonatolog lub doświadczona położna.

Ocena parametrów może być subiektywna. Szczególnie w przypadku reakcji na bodźce czy koloru skóry, rozbieżności między osobami oceniającymi są szeroko opisywane w literaturze medycznej.

"Interpretacja punktów Apgar zależy od doświadczenia i czujności osoby oceniającej. To nie jest test laboratoryjny — to sztuka szybkiej obserwacji."
— Dr. Tomasz Wójt, neonatolog, Pediatria Polska, 2023

Obecnie trwają eksperymenty z cyfrową analizą parametrów życiowych, jednak żaden algorytm nie zastąpi jeszcze ludzkiej oceny w pierwszych minutach życia.

Co naprawdę oznacza wynik Apgar? Fakty kontra mity

Interpretacja punktów: 10 nie zawsze znaczy idealnie

Wynik Apgar to suma punktów, ale jej interpretacja jest znacznie bardziej złożona, niż sugeruje podręcznik dla rodziców. Według wytycznych Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego, wynik 7-10 uznaje się za dobry, 4-6 za wymagający obserwacji, a 0-3 za stan krytyczny.

• 10 punktów nie oznacza „dziecka idealnego”; często jest to efekt rutynowego przyznawania maksymalnych wartości.
• Wyniki poniżej 7 nie muszą być wyrokiem, zwłaszcza jeśli poprawiają się po kilku minutach.
• Skrajnie niskie wyniki wymagają natychmiastowej interwencji, ale nie przesądzają o przyszłości dziecka.

Wynik Apgar jest informacją o stanie w danym momencie, a nie prognozą na całe życie.

Tabela 2: Klasyfikacja wyników Apgar. Źródło: Opracowanie własne na podstawie PTN, 2024

Najczęstsze mity o skali Apgar i dlaczego są groźne

Wokół testu Apgar narosło wiele mitów, które potrafią zaszkodzić zarówno rodzicom, jak i personelowi medycznemu:

• Mit 1: Wynik Apgar przewiduje przyszły rozwój dziecka.
  W rzeczywistości skala ocenia wyłącznie stan tu i teraz, nie jest prognostykiem.
• Mit 2: 10 punktów to gwarancja zdrowia.
  Nawet dzieci z idealnym wynikiem mogą wymagać dalszych badań.
• Mit 3: Niska punktacja to wina personelu lub matki.
  Przyczyny bywają złożone, często niezależne od działania kogokolwiek.
• Mit 4: Skala Apgar jest obiektywna.
  Ocenę koloru skóry trudno ujednolicić, zwłaszcza u dzieci o różnym fenotypie.

Te przekonania prowadzą do niepotrzebnego stresu i błędnych decyzji — zarówno po stronie rodziców, jak i lekarzy.

Czy niski wynik to wyrok? Analiza przypadków

Historie medyczne pokazują, że nawet dzieci z początkowo niskim wynikiem Apgar często nadrabiają deficyty w kolejnych minutach lub godzinach życia. Kluczowa jest tu szybkość i adekwatność interwencji medycznej, a nie sam wynik testu.

Jedną z najczęściej cytowanych opowieści jest przypadek noworodka, który w pierwszej minucie otrzymał 3 punkty, a po pięciu już 8 — i rozwijał się prawidłowo. Znane są też sytuacje odwrotne: wysokie wyniki w piątej minucie nie gwarantowały braku powikłań neurologicznych.

"Skala Apgar powinna być początkiem myślenia, nie jego końcem. Każdy przypadek wymaga indywidualnej oceny i dalszej diagnostyki."
— Prof. Janusz Książyk, Standardy Medyczne, 2024

To nie liczba decyduje o losach dziecka, ale systemowa gotowość do działania.

Apgar w Polsce i na świecie: kto robi to inaczej?

Polskie realia: od papieru do cyfryzacji

W Polsce test Apgar przeprowadzany jest w każdej sali porodowej, a wynik trafia do dokumentacji medycznej oraz statystyk krajowych. Od kilku lat wdrażane są systemy cyfrowe, które mają usprawniać rejestrację i analizę danych — choć nie zawsze idzie to w parze z poprawą jakości samej oceny.

W praktyce polskiej, test Apgar bywa też wykorzystywany jako narzędzie rozliczeń i ocen jakości pracy szpitali — co budzi kontrowersje w środowisku medycznym.

Tabela 3: Dokumentacja wyników Apgar w Polsce. Źródło: Opracowanie własne na podstawie [GUS, 2024], medyk.ai/dokumentacja-apgar

Jak testuje się noworodki za granicą?

Chociaż skala Apgar przyjęła się na całym świecie, różnice w jej stosowaniu są zauważalne:

• W USA i Kanadzie test Apgar stanowi podstawę oceny, lecz coraz częściej uzupełniany jest o pomiary gazometrii krwi pępowinowej.
• W krajach skandynawskich kładzie się nacisk na zaawansowane monitorowanie oddechu.
• W Wielkiej Brytanii procedura przewiduje dodatkowe badania w przypadku niskiej punktacji.

W wielu krajach test Apgar jest tylko jednym z szeregu badań przesiewowych.

• Wprowadzenie drugiego testu w 10. minucie życia (Skandynawia)
• Automatyczne monitorowanie saturacji (Niemcy)
• Ocenianie parametrów przez zespół, a nie pojedynczą osobę (Francja)

Różnorodność podejść wynika z lokalnych wytycznych, poziomu zaawansowania technologicznego i kultury medycznej.

Porównanie: Apgar vs. inne metody oceny stanu noworodka

Test Apgar nie jest jedyną metodą oceny stanu noworodka. W praktyce stosuje się także inne narzędzia — zwłaszcza w przypadkach wątpliwych.

Tabela 4: Porównanie metod oceny stanu noworodka. Źródło: Opracowanie własne na podstawie [PTN, 2024], medyk.ai/porownanie-metod

Kontrowersje i dylematy: czy test Apgar wciąż ma sens?

Gdzie skala Apgar zawodzi? Prawdziwe historie

Nie brakuje przypadków, w których wynik Apgar fałszywie uspokoił personel albo niepotrzebnie nastraszył rodziców. Najczęściej chodzi o dzieci urodzone poprzez cesarskie cięcie lub po trudnych porodach, gdzie adaptacja może trwać dłużej.

"Apgar nie powinien być używany do oceny ryzyka późniejszych powikłań neurologicznych. Zdarza się, że dzieci z niską punktacją rozwijają się prawidłowo, a te z wysoką – mają trudności ujawniające się później."
— Fragment stanowiska Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego, 2023

Takie historie każą patrzeć na test Apgar nie jak na wyrocznię, ale pierwszy, często niedoskonały sygnał do działania.

Alternatywy dla testu Apgar: nowoczesne technologie i AI

Nowoczesna neonatologia nie ogranicza się do testu Apgar. Coraz częściej korzysta z:

• Gazometrii krwi pępowinowej — pozwala wykryć kwasicę i niedotlenienie.
• Pomiaru saturacji tlenem — daje szybki sygnał o ewentualnej hipoksji.
• Algorytmów AI analizujących wideo i parametry życiowe — eksperymentalnie w wybranych klinikach.
• Zespołowej oceny parametrów — minimalizuje subiektywność.

Te rozwiązania nie eliminują jednak testu Apgar — raczej go uzupełniają. W praktyce to zestaw narzędzi, a nie pojedyncza skala, decyduje o bezpieczeństwie dziecka.

Warto jednak pamiętać, że dostępność nowoczesnych metod bywa ograniczona, a skala Apgar, mimo swoich wad, pozostaje niezbędnym minimum.

Dlaczego Apgar budzi kontrowersje w środowisku lekarskim?

Jednym z głównych powodów krytyki jest wykorzystanie wyniku Apgar w rozstrzyganiu spraw sądowych dotyczących błędów medycznych. Lekarze nie chcą, by pojedynczy wynik decydował o ich odpowiedzialności — zwłaszcza, że ocena zależy od wielu czynników, w tym subiektywnych.

"Wynik Apgar to nie dowód winy, lecz punkt startu do dalszych działań. Należy patrzeć na całość przebiegu porodu i adaptacji noworodka."
— Fragment wytycznych Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego, 2023

Spór o rolę testu nie dotyczy jego sensu istnienia, lecz zakresu stosowania.

Co robić po otrzymaniu wyniku Apgar? Przewodnik dla rodziców

Pierwsze kroki: jak zareagować na niski lub średni wynik?

Wielu rodziców słysząc, że dziecko „ma 6 punktów”, wpada w panikę. Tymczasem najbardziej liczy się trend — czy stan się poprawia, czy wymaga dalszych działań? Oto, co warto zrobić:

1. Sprawdź, czy wynik poprawił się po pięciu minutach.
2. Zapytaj personel o przyczynę obniżenia punktacji — czy dotyczy jednego parametru, czy kilku?
3. Dopytaj o dalsze badania i obserwację.
4. Pozostań w kontakcie z personelem — nie wstydź się pytać.

Pamiętaj: wynik poniżej 7 to nie wyrok, a informacja o konieczności czujności.

Czego NIE robić: najczęstsze błędy rodziców

• Nie panikuj po jednym wyniku — kluczowa jest dynamika.
• Nie obwiniaj siebie ani personelu; wpływ na wynik mają liczne czynniki.
• Nie szukaj wyjaśnień na forach — pytaj bezpośrednio lekarzy.
• Nie wierz w mity o „wyroku” — test Apgar to tylko pierwszy sygnał.

Chłodna głowa i zaufanie do specjalistów są tu najważniejsze.

Jak rozmawiać z personelem medycznym i gdzie szukać wsparcia?

Rozmowa z lekarzem lub położną powinna być rzeczowa, oparta na faktach. Warto zapytać o:

• Interpretację konkretnych parametrów.
• Dalsze badania i plan obserwacji.
• Możliwość konsultacji z innym specjalistą (np. neonatologiem).
• Wsparcie psychologiczne, jeśli sytuacja tego wymaga.

Sieci wsparcia obejmują także organizacje rodzicielskie oraz serwisy informacyjne, takie jak medyk.ai/test-apgar, które pomagają zrozumieć wyniki i znaleźć rzetelną wiedzę.

Dobrze poinformowani rodzice podejmują lepsze decyzje i potrafią skuteczniej współpracować z personelem medycznym.

Test Apgar a przyszłość: wpływ na życie i dokumentację

Czy punkty Apgar wpływają na dalszy rozwój dziecka?

Obiegowa opinia wiąże niską punktację Apgar z ryzykiem późniejszych problemów zdrowotnych. Jednak, jak pokazują badania [PTN, 2024], nie istnieje ścisły, jednoznaczny związek między wynikiem a długoterminowym rozwojem dziecka. Kluczowe są okoliczności okołoporodowe i szybkość interwencji.

W praktyce medycznej to ocena postępu adaptacji w kolejnych godzinach i dniach ma większe znaczenie niż pojedynczy wynik testu.

Tabela 5: Związek wyniku Apgar z rozwojem dziecka. Źródło: Opracowanie własne na podstawie [PTN, 2024]

Apgar a ubezpieczenie, dokumentacja i statystyki

Wynik testu Apgar trafia do wielu dokumentów:

• Karta informacyjna noworodka
• Statystyki narodzin w GUS
• Dokumentacja szpitalna — podstawa w postępowaniach wyjaśniających
• W niektórych krajach — czynnik w wyliczaniu składek ubezpieczenia zdrowotnego

Dla rodziców ważne jest rozumienie, że jest to standardowy element dokumentacji, a nie narzędzie do oceny rodzicielskich kompetencji.

Jak zmienia się rola testu w dobie cyfrowych asystentów zdrowotnych?

Cyfryzacja dokumentacji i rozwój asystentów zdrowotnych, takich jak medyk.ai, sprawiły, że dostęp do interpretacji wyników Apgar stał się szybszy i bardziej przejrzysty. Systemy te pomagają rodzicom i personelowi lepiej rozumieć, co naprawdę oznacza dana punktacja i jakie kroki warto podjąć dalej.

Nowoczesne technologie nie zastąpiły jednak zdrowego rozsądku — są narzędziem wsparcia, a nie wyrocznią.

Głębiej: skala Apgar w kulturze, społeczeństwie i mediach

Apgar jako symbol narodzin – od popkultury po reportaże

Test Apgar stał się ikoną nie tylko w medycynie, ale i w kulturze popularnej. W filmach, książkach i reportażach wynik testu bywa przedstawiany jako magiczna liczba, od której zależy całe przyszłe życie dziecka. Często to właśnie pierwsze słowa personelu po porodzie — „osiem na dziesięć!” — zapadają rodzicom w pamięć na lata.

Jednak zbyt duże przywiązywanie wagi do tego wyniku może prowadzić do niepotrzebnych stresów i nieporozumień.

Jak wyniki Apgar wpływają na opowieści rodzinne i tożsamość?

Wielu rodziców przez całe życie opowiada historie o tym, jak ich dziecko „miało niskie punkty Apgar, a jednak wyrosło na zdrowego człowieka”. Wynik testu bywa częścią tożsamości rodzinnej, źródłem dumy lub lęku.

"Wynik Apgar mojego syna to tylko liczba, ale przez lata powracał w rozmowach — jakby był miarą całej wartości i siły dziecka."
— Fragment reportażu, Polityka, 2024

Emocje związane z testem są realne, choć często nieproporcjonalne do jego faktycznego znaczenia.

Sensacje i przekłamania: jak media kreują rzeczywistość wokół testu Apgar

• Nagłówki typu „Test Apgar uratował życie dziecka” — pomijają rolę całego zespołu medycznego.
• Historie o błędach — rzadko pokazują skalę trudności interpretacyjnych.
• Mity o „magicznej dziesiątce” — utrwalają fałszywe przekonania o gwarancji zdrowia.

Media często upraszczają temat, gubiąc złożoność i kontekst — dlatego warto szukać rzetelnych, medycznych źródeł wiedzy.

Wszystko, czego nie powiedziano: pytania bez odpowiedzi i przyszłość testu

Najczęstsze pytania rodziców, na które nikt nie odpowiada

• Czy niski Apgar oznacza trwałą niepełnosprawność?
• Czy można poprawić wynik za pomocą interwencji?
• Czy wynik zależy od sposobu porodu (cesarka vs. naturalny)?
• Kto ponosi odpowiedzialność za błędy w ocenie?
• Czy punkty Apgar mają wpływ na przyszły rozwój?

Każde z tych pytań wymaga indywidualnej odpowiedzi, opartej na analizie medycznej i kontekście.

Co powinien wiedzieć każdy, kto słyszy o skali Apgar?

Definicje:

Najważniejsze: test Apgar jest narzędziem przesiewowym, nie predykcyjnym.

Czy test Apgar przetrwa kolejną dekadę?

Choć pojawiają się alternatywy, skala Apgar wciąż pozostaje standardem na całym świecie. Jej siła tkwi w prostocie i dostępności, ale przyszłość może należeć do bardziej zaawansowanych, cyfrowych narzędzi wspierających decyzje personelu medycznego.

Podsumowanie: brutalna synteza i praktyczne wnioski

Co naprawdę mówi test Apgar o Twoim dziecku?

Test Apgar to nie wyrok ani wyrocznia. To narzędzie szybkiej oceny, które w rękach doświadczonego zespołu medycznego pozwala na natychmiastowe podjęcie decyzji. Wynik 7-10 oznacza, że adaptacja dziecka przebiega prawidłowo; niższe wartości są sygnałem do czujności, nie do paniki.

Każdy przypadek jest inny. Najważniejsze to obserwować trend, słuchać specjalistów i korzystać z rzetelnych źródeł. Pamiętaj, że nawet najwyższy wynik Apgar nie gwarantuje zdrowia, a najniższy nie odbiera szansy na pełne życie.

• Test Apgar nie jest predykcją przyszłości.
• Ocenia dany moment, nie całość historii dziecka.
• Interpretacja wyniku wymaga doświadczenia i kontekstu.
• Wątpliwości warto konsultować z neonatologiem.
• Wiarygodną wiedzę znajdziesz na medyk.ai/test-apgar i w publikacjach naukowych.

Najważniejsze wnioski – dla rodziców, lekarzy i systemu

• Test Apgar to narzędzie przesiewowe, nie wyrocznia.
• Niska punktacja nie musi oznaczać tragedii — liczy się postęp i szybka interwencja.
• Wynik ma znaczenie głównie w kontekście innych badań i obserwacji.
• Subiektywność oceny powinna skłaniać do ostrożności w wyciąganiu wniosków.
• Cyfryzacja usprawnia dostęp do dokumentacji, ale nie eliminuje potrzeby rozmowy z personelem.

Warto podchodzić do wyniku z dystansem i szukać wsparcia u specjalistów.

Gdzie szukać rzetelnych informacji: przewodnik po źródłach

W poszukiwaniu wiedzy o teście Apgar korzystaj z:

• Oficjalnych wytycznych Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego (medyk.ai/wytyczne-apgar)
• Artykułów naukowych (PubMed, Google Scholar)
• Serwisów zdrowotnych o potwierdzonej wiarygodności (np. medyk.ai)
• Materiałów edukacyjnych szpitali i uczelni medycznych
• Konsultacji z neonatologiem lub położną

Pamiętaj, by każdą informację weryfikować i nie polegać na forach czy niepotwierdzonych opiniach.

Artykuł ten powstał w oparciu o aktualną wiedzę medyczną i najnowsze badania, abyś mógł podjąć świadome decyzje — bez mitów, paniki i fałszywych nadziei. Test Apgar to tylko początek długiej drogi. Twoje dziecko jest kimś więcej niż liczbą.