PTSD: brutalne prawdy, o których nikt nie mówi w Polsce

Czy wyobrażasz sobie, że co piąty Polak nosi w sobie niezaleczone rany psychiczne? To nie jest clickbait. Według najnowszych badań aż 19% Polaków doświadcza objawów zespołu stresu pourazowego (PTSD)—to jeden z najwyższych wskaźników na świecie. Gdy świat wybiera milczenie, my rozkładamy temat na czynniki pierwsze. W Polsce PTSD nie jest już domeną weteranów wojennych. To cichy gość w domach po wypadkach, po przemocy, po pandemii – nawet wśród dzieci i młodzieży z rodzin uchodźczych. Trauma to nie moda, nie społeczny trend, ale brutalna codzienność, z którą większość z nas nie potrafi sobie poradzić. W tym artykule nie znajdziesz pudrowania rzeczywistości. Zamiast tego dostaniesz szokujące statystyki, niewygodne prawdy i konkretne wskazówki, jak rozpoznać PTSD oraz gdzie szukać pomocy. To przewodnik po psychicznej wojnie, której większość nawet nie zauważa – a jej skutki odbijają się echem przez całe pokolenia. Zaczynamy bez cenzury.

Czym naprawdę jest PTSD? Rozbijamy schematy

Definicja PTSD w 2025 roku – więcej niż tylko trauma

PTSD, czyli zespół stresu pourazowego, to nie tylko reakcja na jednorazową traumę. Według najnowszej klasyfikacji ICD-11 i badań klinicznych, PTSD obejmuje obecnie także formy złożone, znane jako „PTSD Plus” (CPTSD). Oznacza to, że konsekwencje wielokrotnej ekspozycji na traumę – zwłaszcza relacyjną, np. przemoc domowa czy systemowa dyskryminacja – potrafią wywołać objawy jeszcze bardziej wyniszczające niż klasyczne PTSD. Kluczowe jest zrozumienie, że PTSD nie ogranicza się do ofiar wojny – dotyka osób po wypadkach, przemocy seksualnej, katastrofach, a także po intensywnej ekspozycji na traumatyczne treści medialne.

Definicje kluczowych pojęć:

• PTSD (zespół stresu pourazowego): Zaburzenie psychiczne będące reakcją na skrajnie stresujące wydarzenie, które przekracza możliwości radzenia sobie danej osoby. Objawia się m.in. nawracającymi wspomnieniami, flashbackami, nadmierną czujnością, koszmarami sennymi oraz unikaniem bodźców przypominających traumę.

• CPTSD (złożony zespół stresu pourazowego): Rozszerzona forma PTSD, typowa dla osób, które doświadczały powtarzalnych, długotrwałych traum, zwłaszcza w dzieciństwie lub relacjach zależności. Obejmuje zaburzenia relacji interpersonalnych, chroniczne poczucie pustki i trwałe przekonania o własnej bezwartościowości.

• Trauma: Szeroko rozumiane doświadczenie, które wywołuje poczucie skrajnego zagrożenia, bezsilności czy braku kontroli. W polskich realiach trauma często wiąże się z historycznymi wydarzeniami oraz społecznym tabu wokół cierpienia psychicznego.

Jak objawia się zespół stresu pourazowego w codziennym życiu?

PTSD nie nosi plakietki z napisem „zespół stresu pourazowego”. Objawy w codziennym życiu bywają zaskakująco subtelne i często maskowane przez zachowania, które społeczeństwo interpretuje jako „dziwactwa” lub „lenistwo”. Według badań z PLOS One, 2023, objawy mogą pojawiać się nawet wiele lat po traumatycznym wydarzeniu.

• Nawracające, uporczywe wspomnienia (tzw. flashbacki), które pojawiają się bez ostrzeżenia, wyrywając z codzienności.
• Koszmary senne, nierzadko prowadzące do chronicznej bezsenności i problemów z koncentracją w pracy czy szkole.
• Drażliwość, wybuchy gniewu, trudności w kontrolowaniu impulsów, które wpływają na relacje rodzinne i zawodowe.
• Nadmierna czujność, nieustanne poczucie zagrożenia – nawet w pozornie bezpiecznych sytuacjach.
• Unikanie miejsc, osób lub tematów związanych z traumą, co prowadzi do izolacji i wycofania społecznego.
• Poczucie obcości, odrętwienia emocjonalnego, trudności z odczuwaniem przyjemności.

Mity i półprawdy – najczęstsze przekłamania

Wokół PTSD narosło tyle mitów, że łatwiej o stereotyp niż o realne wsparcie. Pora je zdemaskować.

• PTSD dotyczy tylko żołnierzy: W rzeczywistości, jak pokazują dane z Medicover, 2024, trauma dotyka także ofiary przemocy domowej, uczestników wypadków, świadków tragedii, a nawet osoby narażone na cyberprzemoc.
• Objawy pojawiają się od razu po wydarzeniu: PTSD może dać o sobie znać po miesiącach, a nawet latach.
• To oznaka słabości: PTSD to reakcja biologiczna na ekstremalny stres, nie akt woli.
• „Wystarczy zapomnieć”: Nieprzepracowane traumy mają tendencję do powracania w najmniej oczekiwanych momentach.

„W Polsce o PTSD nadal mówi się szeptem. Dopóki nie spojrzymy prawdzie w oczy, będziemy produkować kolejne pokolenia z niezaleczonymi ranami.”
— dr hab. Tomasz Witkowski, psycholog, PAP MediaRoom, 2023

Dlaczego diagnoza jest tak trudna?

Diagnoza PTSD wcale nie jest oczywista – zwłaszcza w kraju, gdzie dominuje kultura milczenia. Problemem są nie tylko społeczne tabu, ale i ograniczony dostęp do psychotraumatologów oraz niejednoznaczność objawów. PTSD często maskuje się pod postacią depresji, uzależnień czy zaburzeń psychosomatycznych.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PLOS One, 2023 i Medicover, 2024

PTSD w polskiej rzeczywistości: społeczeństwo, tabu i statystyki

Polski kontekst – kultura milczenia czy wsparcia?

Kto oglądał polskie filmy wojenne, ten wie: trauma tu nie jest powodem do rozmowy, lecz do wstydu. Polska, jako naród naznaczony wojną i powojennymi represjami, wypracowała model „radzenia sobie” polegający na ignorowaniu problemu. Dopiero fala pandemii i wojna na Ukrainie obnażyły, jak głęboko PTSD przenika codzienność – nie tylko żołnierzy, ale i zwykłych obywateli.

„Trauma nie zniknęła z polskich rodzin. Ona tylko zmieniła formę – przeszła z pokolenia na pokolenie, przenikając nasze myślenie i relacje.”
— prof. Dominika Dudek, psychiatra, Science in Poland, 2023

Statystyki PTSD w Polsce – liczby, które szokują

Według najnowszego badania opublikowanego w PLOS One w 2023 roku, aż 19% dorosłych Polaków spełnia kryteria PTSD, a wśród dzieci migrantów i uchodźców wskaźnik ten jest jeszcze wyższy. Dla porównania, światowa średnia wynosi 5-10%. Wzrost zachorowań obserwuje się również w grupach dotychczas pomijanych – np. wśród młodzieży szkolnej i pracowników służby zdrowia.

Źródło: Zestawienie na podstawie [PLOS One, 2023], [Science in Poland, 2023], [Medicover, 2024]

Stygmatyzacja i jej konsekwencje

Gdy ktoś mówi „mam PTSD”, reakcja otoczenia bywa przewidywalna: niedowierzanie, bagatelizowanie, a nawet wykluczenie. Stygmatyzacja zaburzeń psychicznych w Polsce prowadzi do dramatycznych konsekwencji:

• Osoby z PTSD rzadziej korzystają z profesjonalnej pomocy, obawiając się odrzucenia.
• Rozwijają mechanizmy radzenia sobie – często szkodliwe, takie jak uzależnienia.
• Milczenie wokół traumy sprzyja jej przekazywaniu kolejnym pokoleniom.
• Brak wsparcia społecznego wydłuża proces zdrowienia i pogłębia izolację.

Sytuacje, o których się nie mówi: PTSD poza polem walki

PTSD nie zna granic społecznych ani zawodowych. Oto kilka sytuacji, które rzadko trafiają na pierwsze strony gazet, lecz stanowią istotną część polskiej rzeczywistości:

• Wypadki komunikacyjne: Osoby uczestniczące w poważnych wypadkach drogowych często rozwijają objawy PTSD, choć nierzadko są one ignorowane przez otoczenie.
• Przemoc domowa: Ofiary przemocy fizycznej lub psychicznej w rodzinie bardzo często doświadczają przewlekłych objawów pourazowych.
• Praca w służbie zdrowia: Personel medyczny, zwłaszcza w dobie pandemii, jest szczególnie narażony na chroniczny stres traumatyczny.
• Cyberprzemoc i mobbing: Nowe formy przemocy – w sieci i w miejscu pracy – generują traumę, która nie zawsze jest rozpoznawana.

Drogi do PTSD: od wojny po cyberprzemoc

Historia PTSD w Polsce – ewolucja rozumienia traumy

Rozumienie PTSD w Polsce zmieniało się na przestrzeni dekad – od wyparcia, przez stopniowe uznanie, aż po dzisiejszą świadomość złożoności zjawiska.

1. II Wojna Światowa: Trauma wojny i powojennych represji stworzyła „milczące pokolenie”, które nie mówiło o cierpieniu.
2. PRL i czasy transformacji: Psychiatria była marginalizowana, a trauma traktowana jako temat wstydliwy.
3. Współczesność: Wzrost liczby diagnoz i rozwój psychotraumatologii. Pojawienie się nowych źródeł traumy – m.in. cyberprzemocy i pandemii.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Science in Poland, 2023

Nowe wyzwania: internet, media, pandemia

Dzisiejszy świat dorzuca oliwy do ognia. O ile dawniej trauma wynikała głównie z bezpośrednich doświadczeń, to obecnie media i internet regularnie „dolewają” bodźców:

• Wojna na Ukrainie na ekranie: Stała ekspozycja na obrazy przemocy – nawet przez ekran – zwiększa ryzyko PTSD również wśród osób niebędących ofiarami.
• Pandemia COVID-19: Izolacja, lęk przed chorobą, utrata bliskich – pandemia wywołała falę nowych przypadków PTSD, zwłaszcza wśród personelu medycznego i rodzin osób hospitalizowanych.
• Cyberprzemoc: Internetowe nękanie zostawia trwałe blizny – ofiary doświadczają objawów identycznych jak przy traumach fizycznych.

Kiedy trauma staje się PTSD? Granice i niuanse

Nie każda trauma prowadzi do PTSD. Kluczowy jest czas trwania, intensywność objawów oraz ich wpływ na codzienne funkcjonowanie.

Definiowanie kluczowych granic:

Diagnoza i samopomoc: pierwsze kroki i pułapki

Pierwsze sygnały – kiedy zacząć się martwić?

Pierwsze objawy PTSD bywają podstępne. Zaczyna się od problemów ze snem, drażliwości lub wycofania. Jeśli takie sygnały utrzymują się dłużej niż kilka tygodni po traumatycznym wydarzeniu, warto je potraktować poważnie.

• Utrzymujące się nachalne wspomnienia lub koszmary senne związane z wydarzeniem.
• Drażliwość, trudności z koncentracją, wybuchy złości.
• Unikanie miejsc, osób czy rozmów przypominających o traumie.
• Poczucie obcości, odrętwienia emocjonalnego, apatia.
• Problemy z adaptacją do codziennych obowiązków zawodowych lub rodzinnych.

Samodiagnoza: zagrożenia i rekomendacje

Samodiagnoza bywa kusząca, zwłaszcza przy łatwym dostępie do informacji online. Jednak nieodpowiedzialne etykietowanie własnych doświadczeń niesie spore ryzyko.

1. Nadmierna identyfikacja z objawami: Możesz „dopasować się” do każdej listy objawów, ignorując inne potencjalne przyczyny.
2. Zaniedbanie innych problemów zdrowotnych: Niektóre objawy PTSD pokrywają się z depresją, zaburzeniami lękowymi czy zaburzeniami adaptacyjnymi.
3. Brak profesjonalnego wsparcia: Samoleczenie czy sięganie po niesprawdzone metody może pogłębiać zaburzenia.

Gdzie szukać wsparcia w Polsce? (w tym medyk.ai)

Choć dostęp do psychotraumatologów jest ograniczony, rośnie liczba miejsc, gdzie można znaleźć rzetelne wsparcie:

• Poradnie zdrowia psychicznego – w większych miastach dostępne są poradnie specjalizujące się w leczeniu traumy.
• Ośrodki interwencji kryzysowej – bezpłatne wsparcie dla ofiar przemocy i katastrof.
• Linie wsparcia i telefony zaufania – np. 116 123 (Telefon Zaufania dla Osób Dorosłych w Kryzysie Emocjonalnym).
• Wirtualne asystenty zdrowotne – jak medyk.ai, które umożliwiają szybkie rozeznanie się w objawach i wskazują dalsze ścieżki edukacji zdrowotnej.
• Stowarzyszenia pacjentów i grupy wsparcia – dla osób szukających wsparcia środowiskowego.

„Największym problemem jest brak informacji – dlatego portale edukacyjne i narzędzia AI, takie jak medyk.ai, mogą odegrać kluczową rolę w przełamywaniu tabu.”
— Ilustracyjne podsumowanie na podstawie analiz ekspertów

Terapie i kontrowersje: co działa, a co szkodzi?

Najpopularniejsze metody leczenia: od CBT po EMDR

Leczenie PTSD to temat złożony. Najskuteczniejsze metody opierają się na psychoterapii, a nie farmakologii – choć leki bywają niezbędnym wsparciem.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Medicover, 2024, PsychologiaOnline, 2024

Farmakologia vs. psychoterapia – plusy, minusy, skutki uboczne

„Psychoterapia jest kluczowa – leki mogą wspierać, ale nigdy nie zastąpią profesjonalnej rozmowy i przepracowania traumy.”
— Dr n. med. Anna Zielińska, psychiatra, Medicover, 2024

Alternatywy i eksperymenty – spojrzenie krytyczne

• Fitoterapia i suplementacja: Brak dowodów na skuteczność. Naturalne środki mogą łagodzić objawy, ale nie leczą przyczyny PTSD.
• Terapie alternatywne (np. hipnoza, mindfulness): Badania wskazują umiarkowaną skuteczność jako wsparcie terapii głównej.
• Samopomoc online: Portale takie jak medyk.ai pomagają w edukacji i wstępnym rozeznaniu, ale nie zastępują interwencji specjalisty.
• Eksperymentalne terapie (np. psychodeliki): W Polsce pozostają poza głównym nurtem, a ich efekty są kontrowersyjne i wymagają dalszych badań.

Co się dzieje, gdy leczenie zawodzi?

1. Zmienność objawów: Nie każda metoda działa od razu – potrzeba czasu i często kilku podejść.
2. Konieczność zmiany terapeuty: Często sukces leczenia zależy od relacji i kompetencji terapeuty, nie tylko od zastosowanej metody.
3. Włączenie terapii rodzinnej: W trudnych przypadkach niezbędne jest wsparcie bliskich.
4. Wsparcie środowiskowe: Grupy wsparcia i fora internetowe mogą być istotnym uzupełnieniem.
5. Nowe podejścia: Czasem warto rozważyć zmianę strategii leczenia, włączając np. EMDR czy terapię ekspozycyjną.

Życie z PTSD: codzienność, relacje, praca

Jak PTSD zmienia relacje rodzinne i przyjacielskie?

Życie z PTSD to nieustanna próba adaptacji – zarówno dla osoby dotkniętej, jak i jej otoczenia. W praktyce:

• Częste nieporozumienia i konflikty wynikające z drażliwości i wybuchów złości.
• Unikanie wspólnych wyjść, imprez, spotkań rodzinnych.
• Poczucie winy, samotność i izolacja – zarówno osoby z PTSD, jak i jej bliskich.
• Przekazywanie wzorców radzenia sobie z trudnymi emocjami kolejnym pokoleniom.

Funkcjonowanie w pracy i szkole – ukryte wyzwania

• Obniżona wydajność, chroniczne zmęczenie i trudności z koncentracją.
• Wysoka absencja chorobowa i ryzyko utraty pracy.
• Trudności w nauce, unikanie sytuacji stresowych (egzaminy, prezentacje).
• Konieczność ukrywania objawów przed pracodawcą lub nauczycielami.
• Stygmatyzacja i mobbing – szczególnie w środowiskach, gdzie zdrowie psychiczne to temat tabu.

Strategie przetrwania – co działa naprawdę?

1. Edukacja i świadomość: Zrozumienie mechanizmów PTSD to pierwszy krok do kontroli objawów.
2. Budowanie sieci wsparcia: Bliscy, grupy wsparcia i społeczności online mogą być ratunkiem.
3. Regularna terapia: Kontynuacja terapii, nawet po ustąpieniu ostrych objawów, zapobiega nawrotom.
4. Dbanie o rutynę i zdrowy styl życia: Aktywność fizyczna, sen i zbilansowana dieta wspierają zdrowie psychiczne.
5. Unikanie szkodliwych strategii (np. używek): Krótkotrwała ulga może prowadzić do uzależnień i pogorszenia stanu.

Głosy osób z PTSD: codzienność bez cenzury

„PTSD to nie rysa na duszy. To głęboka bruzda, którą uczysz się omijać każdego dnia. Najważniejsze? Nie udawać, że wszystko jest w porządku.”
— Relacja uczestniczki grupy wsparcia (imię zmienione)

Społeczne i ekonomiczne konsekwencje PTSD

Ile kosztuje PTSD? Liczby i ukryte wydatki

PTSD generuje nie tylko osobiste tragedie, ale także wymierne koszty – zarówno dla systemu ochrony zdrowia, jak i całej gospodarki.

Źródło: Zestawienie na podstawie [PLOS One, 2023], [Science in Poland, 2023], [Medicover, 2024]

Wpływ na zdrowie publiczne i rynek pracy

• Zwiększone ryzyko chorób psychosomatycznych (np. zawały, cukrzyca, zaburzenia odporności).
• Wysoka liczba zwolnień lekarskich i absencji z powodów psychicznych.
• Obniżenie produktywności i innowacyjności zespołów oraz całych organizacji.
• Wzrost wydatków na publiczną służbę zdrowia.
• Ryzyko marginalizacji społecznej osób dotkniętych PTSD.

Polityka, system i przyszłość wsparcia

1. Brak jednolitej polityki zdrowia psychicznego: Brakuje ogólnokrajowych standardów leczenia i finansowania terapii PTSD.
2. Niedostateczne szkolenia dla lekarzy rodzinnych: Wielu specjalistów nie rozpoznaje objawów PTSD u dorosłych i dzieci.
3. Wzrost roli narzędzi cyfrowych: Wirtualne asystenty zdrowotne, takie jak medyk.ai, zaczynają pełnić funkcję edukacyjną i informacyjną.
4. Wyzwania demograficzne: Starzejące się społeczeństwo i migracje zwiększają presję na system wsparcia.
5. Potrzeba szeroko zakrojonej edukacji społecznej: Przełamywanie tabu i włączenie tematów traumy do debaty publicznej staje się koniecznością.

„Bez odważnych decyzji systemowych nie przełamiemy kręgu milczenia i wykluczenia wokół PTSD.”
— Podsumowanie w oparciu o analizę wywiadów eksperckich

Przyszłość PTSD: technologie, trendy, nadzieje

Nowe technologie w walce z PTSD (w tym medyk.ai)

Rewolucja cyfrowa już zmienia krajobraz wsparcia psychicznego w Polsce:

• Wirtualni asystenci (np. medyk.ai): Szybki dostęp do sprawdzonych informacji, bez poczucia oceny i stygmatyzacji.
• Aplikacje mobilne do samopomocy: Codzienny monitoring samopoczucia, dzienniki objawów, ćwiczenia relaksacyjne.
• Telemedycyna: Rozmowy z psychoterapeutami online, dostępność terapii także w małych miejscowościach.
• Sieci wsparcia społecznościowego: Grupy online, fora i czaty dla osób z PTSD.

• Wzmacnianie kompetencji cyfrowych pacjentów.
• Automatyzacja pierwszego kontaktu i triage’u symptomów.
• Dostęp do edukacji zdrowotnej 24/7.

Czy Polska jest gotowa na cyfrową rewolucję zdrowia psychicznego?

• Coraz więcej osób korzysta z aplikacji zdrowotnych i portali edukacyjnych.
• Rośnie liczba profesjonalistów otwartych na telemedycynę.
• Bariery to: wykluczenie cyfrowe, brak zaufania do rozwiązań AI, ograniczenia finansowe systemu publicznego.
• Inicjatywy społeczne i NGO wspierają cyfrową edukację zdrowotną.

Co zmieni się w najbliższych latach?

1. Wzrost roli profilaktyki i edukacji społecznej.
2. Szersze wykorzystanie narzędzi AI do wsparcia diagnostyki i terapii (bez zastępowania specjalistów).
3. Rozwój telemedycyny i terapii online także na terenach wiejskich.
4. Większy nacisk na multidyscyplinarne podejście do traumy (psychologia, psychiatria, neurologia).
5. Przełamywanie tabu wokół PTSD dzięki kampaniom społecznym i nowoczesnej edukacji.

Trauma, wypalenie, dziedziczenie: granice i powiązania

Trauma pokoleniowa – jak historia wraca w genach?

Nie da się mówić o polskim PTSD bez odwołania do traumy pokoleniowej. Badania epigenetyczne sugerują, że doświadczenia wojenne i represje zostawiają ślad nie tylko w psychice, ale i w genach. Objawy traumy mogą być przekazywane dzieciom i wnukom – nawet jeśli nie przeżyły one bezpośrednio dramatycznych wydarzeń.

• Przekazywanie wzorców radzenia sobie z trudnościami.
• Powielanie mechanizmów wyparcia i milczenia.
• Skłonność do chorób psychosomatycznych i zaburzeń nastroju.
• Poczucie winy, które nie ma jednoznacznego źródła.

Wypalenie zawodowe a PTSD – gdzie przebiega linia?

Definicje:

Trauma a codzienne decyzje – ukryte wpływy

• Skłonność do ryzykownych zachowań (np. uzależnienia, autoagresja).
• Unikanie nowych wyzwań i relacji, lęk przed zmianą.
• Decyzje zawodowe i osobiste podejmowane z pozycji lęku, a nie marzeń.
• Nadmierna kontrola lub wycofanie w relacjach rodzinnych.

Podsumowanie: co naprawdę wiemy o PTSD w 2025?

Najważniejsze wnioski – co zabrać ze sobą?

PTSD to nie przelotna moda, ale realny problem dotykający milionów Polaków. Najnowsze dane pokazują, że Polska znajduje się w światowej czołówce pod względem liczby osób z objawami PTSD – co jest skutkiem złożonej historii, społecznego tabu i niedostatecznej dostępności terapii.

• PTSD dotyczy nie tylko ofiar wojny, ale każdego, kto przeżył traumę – także w pracy, domu, czy online.
• Objawy bywają niewidoczne, a ich ignorowanie prowadzi do poważnych konsekwencji zdrowotnych i społecznych.
• Najskuteczniejsze leczenie opiera się na psychoterapii i wsparciu środowiskowym, ale dostęp do specjalistów nadal pozostaje wyzwaniem.
• Wirtualne asystenty zdrowotne, takie jak medyk.ai, mogą odegrać kluczową rolę w edukacji i wstępnym rozpoznawaniu problemu.

Jak rozmawiać o PTSD, by coś zmienić?

1. Mów otwarcie: Złam tabu, nawet jeśli temat wydaje się niewygodny.
2. Słuchaj bez oceniania: Każda historia traumy jest inna.
3. Edukowanie siebie i innych: Znajdź sprawdzone źródła informacji, dziel się wiedzą z bliskimi.
4. Wspieraj, nie wyręczaj: Zachęcaj do szukania pomocy, nie narzucaj rozwiązań.
5. Reaguj na sygnały ostrzegawcze: Nie ignoruj zmian w zachowaniu bliskich.

Gdzie szukać wiarygodnych informacji dalej?

• PLOS One – badanie o wysokiej prewalencji PTSD w Polsce
• Science in Poland – analiza polskiej traumy pokoleniowej
• PAP MediaRoom – aktualne informacje naukowe i społeczne
• Medicover – poradnik zdrowia psychicznego
• PsychologiaOnline – PTSD: definicje, objawy, leczenie
• medyk.ai – wirtualny asystent zdrowotny i edukacja medyczna

---

PTSD nie pyta o zgodę – wchodzi bez uprzedzenia. Ale to, czy zostanie na zawsze, zależy od naszej odwagi, wiedzy i systemowego wsparcia. Czas zacząć mówić głośno o tym, co boli. I szukać pomocy tam, gdzie jest ona naprawdę dostępna.