Myśli samobójcze: brutalna prawda, której nie chcesz znać

Zacznijmy od tego, co niewygodne: gdy pojawiają się myśli samobójcze, świat wokół traci barwy, a rzeczywistość zamienia się w labirynt bez wyjścia. To nie jest przesadzone stwierdzenie, to fakt poparty setkami raportów i tysiącami historii, których nikt nie chce słuchać. Myśli o samobójstwie nie wybierają – mogą dotknąć każdego, niezależnie od wieku, statusu czy płci. Ten artykuł nie będzie kolejnym jałowym poradnikiem z okrągłymi zdaniami i pustymi frazami. To brutalna, niewygodna prawda: w Polsce ten temat to wciąż tabu, a statystyki nie pozostawiają złudzeń. Jeśli myślisz, że "to mnie nie dotyczy", możesz się mocno zdziwić. Zanurz się z nami w świat, którego nie chcesz znać, ale którego nie możesz ignorować. To podróż przez mechanizmy myśli samobójczych, mity, fakty, historie i narzędzia – bez cenzury, owijania w bawełnę i z pełną odpowiedzialnością za słowa. Poznaj prawdę, zanim będzie za późno.

Czym są myśli samobójcze i dlaczego o nich milczymy?

Definicja i skala problemu

Myśli samobójcze – to pojęcie, które w polskim społeczeństwie ma ciężar ołowiu. Oznaczają zarówno natrętne rozważania na temat śmierci, jak i konkretne plany odebrania sobie życia. Psycholodzy wyróżniają dwa typy: pasywne (marzenia o "zniknięciu", fantazjowanie o śmierci) i aktywne (plany, przygotowania) – obie formy są poważnym sygnałem alarmowym. Nie wynikają z "słabości", nie są kaprysem czy manipulacją, ale wołaniem o ratunek. Według najnowszego raportu Policji, tylko w pierwszej połowie 2024 roku odnotowano ponad 7 700 prób samobójczych w Polsce. W 2023 roku życie odebrało sobie 4845 osób, z czego 84% stanowili mężczyźni. Szczególnie niepokojący jest wzrost prób wśród młodzieży, zwłaszcza dziewcząt. Za tymi liczbami stoją konkretne osoby, rodziny, historie. Dane nie kłamią, a milczenie tylko je pogłębia.

Tabela 1: Skala problemu myśli samobójczych i prób samobójczych w Polsce, źródło: zapobiegajmysamobojstwom.pl, demagog.org.pl

Dlaczego temat jest tabu w Polsce?

Poruszenie tematu myśli samobójczych w polskim domu czy pracy przypomina wrzucenie granatu do salonu. Wstyd, lęk przed oceną, obawa przed niezrozumieniem – to tylko niektóre blokady. Wielu wciąż wierzy w szkodliwe mity, że "o samobójstwie się nie mówi, bo można wywołać wilka z lasu". Efekt? Osoby w kryzysie czują się jeszcze bardziej osamotnione. Ekspertka komentuje:

"Myśli samobójcze to bardzo silny sygnał, że dzieje się coś naprawdę bardzo złego. Nie biorą się znikąd i zawsze mają powód."

— psycholog kliniczny, cyt. demagog.org.pl, 2024

Tymczasem milczenie nie chroni – pogłębia bezradność i oddala od skutecznej pomocy.

W Polsce temat samobójstw to wciąż sfera wstydu, często zamiatana pod dywan również przez instytucje. Zabrakło szeroko zakrojonych kampanii edukacyjnych, a nawet język, jakim mówimy o samobójcach, bywa stygmatyzujący. Skutki? Rośnie liczba młodych osób sięgających po drastyczne rozwiązania, a społeczeństwo pozostaje w defensywie, nie wiedząc, jak reagować. Wstyd przed przyznaniem się do problemu czy śmierci bliskiego odbiera szansę na prewencję i wsparcie.

Historia myśli samobójczych: od potępienia do zrozumienia

Dawniej samobójstwo uznawano za grzech, zdradę rodziny i wspólnoty. W średniowieczu samobójców chowano poza cmentarzem, a ich rodziny piętnowano. Dziś psychologia i psychiatria widzą w takich myślach sygnał poważnego kryzysu, a nie moralną skazę. Zmiana narracji była jednak powolna i okupiona tragediami. Dopiero XX wiek przyniósł pierwsze próby naukowego zrozumienia zjawiska i rozwój psychoterapii. Kultura masowa zaczęła mówić o depresji i problemach psychicznych, ale od tabu do otwartej rozmowy droga wciąż daleka.

Przełomem było wprowadzenie telefonów zaufania oraz powstanie organizacji pozarządowych, które zaczęły edukować społeczeństwo i walczyć ze stygmatyzacją. Obecnie coraz więcej kampanii społecznych stawia na otwartą rozmowę, choć statystyki pokazują, że wciąż brakuje nam odwagi, by przyznać się do słabości.

Tabela 2: Ewolucja społecznego postrzegania myśli samobójczych w Polsce. Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportów historycznych i badań społecznych

Największe mity na temat myśli samobójczych

Czy rozmowa zwiększa ryzyko?

Jednym z najbardziej szkodliwych mitów jest przekonanie, że rozmowa o myślach samobójczych może sprowokować kogoś do próby odebrania sobie życia. Tymczasem badania kliniczne pokazują, że otwarta rozmowa zmniejsza ryzyko i pozwala wyłapać niepokojące sygnały. Według WHO, 2022, bezpośrednie pytanie o myśli samobójcze nie prowokuje do ich realizacji, lecz daje szansę na interwencję.

"Otworzenie się i poproszenie o wsparcie to coś, co wymaga ogromnej odwagi."

— terapeuta kryzysowy, cyt. zapobiegajmysamobojstwom.pl, 2024

• Rozmowa pozwala przerwać spiralę izolacji. Osoba w kryzysie często czuje się niezrozumiana, a szczera rozmowa może być pierwszym krokiem do wyjścia z impasu.
• Wyrażenie troski daje poczucie bezpieczeństwa. Nie chodzi o udzielanie rad, ale o okazanie empatii i gotowości do wysłuchania.
• Zadawanie wprost pytań o zamiary nie zwiększa ryzyka. Przeciwnie – wyłapuje momenty, gdy potrzebna jest natychmiastowa pomoc.

Myśli a czyny: nie zawsze prosta korelacja

Nie każda osoba z myślami samobójczymi podejmuje próbę odebrania sobie życia. To złożony proces, na który wpływają czynniki psychologiczne, społeczne i biologiczne. Często myśli są wołaniem o pomoc lub próbą poradzenia sobie z cierpieniem, a nie jasnym zamiarem. Nawet osoby aktywne zawodowo, towarzyskie, z pozoru "silne", mogą skrywać głęboki kryzys.

Z drugiej strony, brak otwartej rozmowy i dostępności wsparcia sprawia, że część osób przekracza tę niewidzialną granicę. Zależność nie jest liniowa – statystyki wskazują, że wsparcie społeczne i profesjonalna pomoc mogą znacząco zmniejszyć ryzyko zamiany myśli w działanie.

Tabela 3: Różnice pomiędzy typami myśli samobójczych, źródło: Opracowanie własne na podstawie WHO, 2022

Kto jest naprawdę zagrożony?

Stereotypowo sądzimy, że myśli samobójcze dotyczą osób z "trudnych domów" czy poważnymi chorobami psychicznymi. Tymczasem ryzyko dotyczy szerokiego spektrum populacji:

• Mężczyźni w wieku 35-60 lat – w Polsce to właśnie oni najczęściej odbierają sobie życie.
• Osoby starsze (65+) – samotność i brak wsparcia społecznego znacząco zwiększają zagrożenie.
• Młodzież, zwłaszcza dziewczęta – gwałtowny wzrost liczby prób w ostatnich latach.
• Osoby po traumie, zmagające się z depresją, przewlekłym stresem – czynniki te są potężnymi "wyzwalaczami".
• Ci, którzy doświadczyli nagłej utraty pracy, problemów finansowych lub rozpadu związku – sytuacje kryzysowe mogą stać się punktem zwrotnym.

Wniosek? Nikt nie jest w pełni odporny. Czynniki ryzyka są złożone, a powierzchowne ocenianie prowadzi do tragicznych pomyłek.

Jak rozpoznać myśli samobójcze u siebie i innych?

Objawy i sygnały ostrzegawcze

Rozpoznanie myśli samobójczych nie jest proste, bo wiele znaków to drobne zmiany zachowania, łatwe do przeoczenia. Do najważniejszych należą:

1. Wycofanie społeczne – ograniczenie kontaktów, unikanie bliskich.
2. Zmiany nastroju – nagłe pogorszenie, drażliwość, apatia.
3. Mówienie o beznadziei – wyrażanie braku sensu życia.
4. Porządki pożegnalne – rozdawanie rzeczy, spisywanie listów.
5. Natrętne myśli o śmierci, zwłaszcza powtarzające się.
6. Zmiana trybu życia – nagłe zaniedbanie codziennych obowiązków.
7. Nadmierna impulsywność lub lekkomyślne zachowania.

Niewidoczne znaki: historie z życia

Nie każda historia jest spektakularna. Często myśli samobójcze kryją się za rutyną: "Wydawało nam się, że wszystko jest w porządku. Dopiero po czasie zauważyliśmy, że przestał odbierać telefony i wycofał się z życia towarzyskiego". Tak relacjonuje bliska osoba po śmierci przyjaciela. Z kolei 17-letnia Julia przez miesiące tuszowała swoje cierpienie, udając radosną w mediach społecznościowych. Dopiero szczera rozmowa z nauczycielką pozwoliła jej poprosić o pomoc i rozpocząć terapię.

Historie te pokazują, że sygnały bywają subtelne, a "maska normalności" łatwo może zmylić nawet najbliższych.

Wielu ludzi w kryzysie ukrywa swoje cierpienie pod płaszczykiem żartów, ironii czy "mam wszystko pod kontrolą". Niechęć do obciążania innych, wstyd i lęk przed oceną sprawiają, że nawet dla specjalistów sygnały bywają niejasne. Kluczowa jest czujność i wrażliwość na drobne zmiany w zachowaniu.

Czerwone flagi, które łatwo przeoczyć

• Nagle wycofanie z życia społecznego mimo wcześniejszej aktywności.
• Opowiadanie o śmierci "na wesoło", żarty z własnej wartości.
• Nietypowe porządki, spisywanie testamentów bez wyraźnej potrzeby.
• Zmiana zainteresowań: utrata pasji, rezygnacja z ulubionych aktywności.
• Uporczywe poczucie winy, obwinianie się za sytuację rodziny.

Nawet pojedyncza "czerwona flaga" powinna być sygnałem do uważnej rozmowy. Lepiej zapytać raz za dużo niż przegapić subtelny krzyk o pomoc.

Co robić, gdy pojawiają się myśli samobójcze?

Praktyczny przewodnik krok po kroku

1. Zatrzymaj się i nazwij problem – Przyznanie się przed samym sobą, że to nie są "zwykłe gorsze dni", to pierwszy – i najtrudniejszy krok.
2. Podziel się swoimi myślami z kimś zaufanym – Może to być bliski, przyjaciel, nauczyciel czy psycholog. Najważniejsze, by przerwać izolację.
3. Zadzwoń na telefon zaufania – W Polsce działa całodobowa linia wsparcia emocjonalnego (np. 116 123).
4. Usuń dostęp do środków, które mogą być niebezpieczne – Leki, ostre przedmioty, alkohol.
5. Umów się na wizytę do specjalisty – Psycholog, psychiatra, terapeuta to osoby, które pomogą przepracować kryzys.
6. Dbaj o podstawowe potrzeby fizyczne – Sen, jedzenie, ruch, kontakt z naturą – brzmi banalnie, ale realnie pomaga złagodzić napięcie.

Lista kontrolna:

• Czy rozmawiałeś/aś dziś z kimś o swoich uczuciach?
• Czy zadbałeś/aś o to, by nie być sam/a przez dłuższy czas?
• Czy wiesz, gdzie szukać profesjonalnej pomocy w swoim mieście?
• Czy usunąłeś/aś potencjalnie niebezpieczne środki z otoczenia?

Pamiętaj – nie musisz radzić sobie z tym sam/a. Są ludzie i organizacje, które specjalizują się w wsparciu w takich sytuacjach.

Czego unikać – najczęstsze błędy

• Bagatelizowanie myśli – "To minie, trzeba się wziąć w garść" to najgorsza możliwa rada.
• Wstyd i ukrywanie problemu – Udawanie, że wszystko jest dobrze, pogłębia kryzys.
• Sięganie po używki – Alkohol i narkotyki tylko pogarszają stan psychiczny.
• Szukanie informacji w niesprawdzonych źródłach – Internet pełen jest szkodliwych mitów i fałszywych porad.

Bagatelizowanie problemu lub wmawianie sobie, że "inni mają gorzej", to prosta droga do pogłębienia kryzysu. Profesjonalna pomoc jest dostępna, a sięganie po nią to akt odwagi, nie słabości.

"Szukając pomocy, nie robisz tego tylko dla siebie – dajesz też nadzieję innym, że z kryzysu można wyjść."

— psychoterapeuta, cyt. demagog.org.pl, 2024

Kiedy i gdzie szukać wsparcia?

Nie czekaj na "idealny moment" – każdy dzień zwłoki to ryzyko. Profesjonalne wsparcie oferują:

Jak pomóc osobie z myślami samobójczymi?

Rozmowa: co powiedzieć, czego nie mówić

Najważniejsze to nie bać się trudnych pytań i nie udzielać "złotych rad". Oto kilka sprawdzonych kroków:

1. Zapytaj wprost: "Czy masz myśli samobójcze?" – to nie prowokuje, to daje bezpieczeństwo.
2. Wysłuchaj bez oceniania – Pozwól drugiej stronie mówić, nawet jeśli milczenie jest niezręczne.
3. Okazuj empatię, nie dawaj pustych pocieszeń – Unikaj fraz "inni mają gorzej", "weź się w garść".
4. Pytaj o szczegóły i plany – Im więcej wiesz, tym lepiej możesz pomóc.
5. Pomóż znaleźć profesjonalną pomoc – Zaproponuj wspólne pójście do specjalisty.

Wsparcie długoterminowe – czy to możliwe?

Tak, ale wymaga cierpliwości, wiedzy i świadomości własnych granic. Przykład? Michał przez dwa lata wspierał przyjaciela w kryzysie – nie zawsze wiedział, co powiedzieć, ale był obecny. Wsparcie polegało na regularnych rozmowach, pomocy w codziennych sprawach i pilnowaniu kontaktu z terapeutą.

• Budowanie zaufania to proces – nie spodziewaj się natychmiastowych efektów.
• Wsparcie nie zastępuje profesjonalnej terapii, ale jest jej ważnym uzupełnieniem.
• Pamiętaj o własnych zasobach – zadbaj o siebie, by móc skutecznie pomagać.

Długoterminowa pomoc to maraton, nie sprint. Liczą się drobne gesty i konsekwencja.

Gdzie szukać profesjonalnej pomocy?

Oto zestawienie wybranych miejsc wsparcia w Polsce:

Tabela 4: Wybrane instytucje i narzędzia wsparcia dla osób w kryzysie suicydalnym. Źródło: Opracowanie własne na podstawie informacji z oficjalnych stron

Wielu specjalistów oferuje również wsparcie online, co jest szczególnie ważne w sytuacji ograniczonej mobilności lub braku dostępu do pomocy w okolicy. Warto sięgać po nowoczesne narzędzia – jak platformy edukacyjne czy asystenci zdrowotni typu medyk.ai – które mogą być pierwszym krokiem do rozpoznania problemu i znalezienia skutecznego wsparcia.

Myśli samobójcze w cyfrowym świecie

Wpływ mediów społecznościowych

Smartfony nie opuszczają rąk nawet na chwilę, a media społecznościowe stały się przestrzenią, gdzie łatwo zgubić dystans do własnych emocji. Badania pokazują, że ekspozycja na cyberprzemoc, porównywanie się do innych i presja kreowania "idealnego życia" to czynniki nasilające myśli samobójcze, szczególnie wśród nastolatków.

Tabela 5: Wpływ czynników cyfrowych na myśli samobójcze. Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportów NASK, Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę, Policji

Nowe technologie – wsparcie czy zagrożenie?

Technologia to miecz obosieczny. Z jednej strony, daje natychmiastowy dostęp do grup wsparcia, czatów, aplikacji monitorujących nastrój. Z drugiej – możliwa jest szybka eskalacja hejtu, łatwość dostępu do niewłaściwych treści i poczucie samotności w tłumie internetowych znajomych.

Badania naukowe (np. Journal of Medical Internet Research, 2023) pokazują, że aplikacje wspierające zdrowie psychiczne mogą obniżyć poziom stresu i pomóc w rozpoznaniu pierwszych objawów kryzysu. Jednak bezpośredni kontakt z człowiekiem i profesjonalistą pozostaje niezastąpiony.

"Media społecznościowe to narzędzie – mogą być wsparciem, ale bez krytycznej refleksji stają się pułapką."

— psycholog cyfrowy, cyt. fdds.pl, 2023

AI i wsparcie online (w tym medyk.ai)

Nowoczesna technologia daje nowe narzędzia do edukacji i wsparcia. Platforma medyk.ai czy inne wirtualne asystenty zdrowotne pozwalają szybko zorientować się, że coś jest nie tak – poprzez analizę symptomów i edukację użytkownika. To jednak nie zamiennik rozmowy z człowiekiem, a raczej pierwszy stopień drabiny wsparcia.

Nowe technologie pomagają przełamać wstyd i dają poczucie anonimowości, co dla wielu jest barierą nie do pokonania w tradycyjnych formach pomocy.

Kontekst kulturowy: jak Polska wypada na tle świata?

Statystyki, które szokują

Według najnowszych danych WHO światowa średnia samobójstw to ok. 9 na 100 000 osób rocznie, podczas gdy w Polsce wskaźnik ten oscyluje wokół 12-13. W krajach takich jak Japonia czy Rosja liczby są jeszcze wyższe, ale to w Polsce szczególnie niepokoi rosnący trend wśród młodzieży.

Tabela 6: Porównanie wskaźników samobójstw na świecie. Źródło: WHO, 2024

Porównanie systemów wsparcia

Tabela 7: Porównanie systemów wsparcia w wybranych krajach. Źródło: Opracowanie własne na podstawie analiz WHO, OECD, Fundacji ITAKA

• Polska wciąż nadrabia opóźnienia w edukacji i kampaniach społecznych.
• W krajach skandynawskich wsparcie psychologiczne jest powszechne i dostępne dla każdego.
• Japonia i Korea Południowa wdrażają innowacyjne aplikacje do wykrywania symptomów w mediach społecznościowych.

Polski system ochrony zdrowia psychicznego ewoluuje, ale wciąż brakuje spójnej polityki prewencyjnej i otwartości na nowoczesne rozwiązania.

Zmiana narracji – czy jest możliwa?

Zmiana zaczyna się od słów. Społeczne kampanie powoli przełamują tabu, a coraz więcej osób decyduje się mówić otwarcie o swojej walce z kryzysem psychicznym. Kluczowe jest zastąpienie wstydu edukacją oraz budowanie empatii zamiast oceniania.

Dla wielu przełomem jest doświadczenie wsparcia rówieśniczego, grup wsparcia i otwartości na rozmowę o emocjach. To, co jeszcze dekadę temu wydawało się niemożliwe, dziś staje się powoli normą w dużych miastach i online.

"Myśli samobójcze przerażają. Lepiej o nich nie mówić, lepiej nie pytać. To temat tabu."

— cytat z raportu Fundacji ITAKA, 2024

Najczęściej zadawane pytania: szybki przewodnik po myślach samobójczych

FAQ: Odpowiedzi na trudne pytania

• Czy myśli samobójcze to choroba psychiczna? Nie, to objaw poważnego kryzysu emocjonalnego lub psychicznego – mogą, ale nie muszą towarzyszyć depresji.
• Czy rozmowa o samobójstwie zwiększa ryzyko? Badania pokazują, że wręcz przeciwnie – otwarta rozmowa redukuje ryzyko i daje szansę na pomoc.
• Jak odróżnić zwykły smutek od zagrożenia? Kluczowe są: intensywność, powtarzalność myśli oraz obecność planu działania.
• Co robić, gdy ktoś w bliskim otoczeniu mówi o śmierci? Wysłuchać, nie oceniać, zaproponować kontakt ze specjalistą lub telefon zaufania.
• Czy nastolatkowie są szczególnie zagrożeni? Tak, zwłaszcza w obliczu cyberprzemocy, presji szkolnej i braku wsparcia emocjonalnego.

Nie ma głupich pytań, jeśli chodzi o życie i zdrowie – każde pytanie zadane w trosce jest ważne.

Gdzie szukać natychmiastowej pomocy?

1. Zadzwoń na telefon zaufania 116 123 – całodobowo, anonimowo, bezpłatnie.
2. Skontaktuj się z Centrum zdrowia psychicznego – w każdej większej miejscowości.
3. Porozmawiaj z bliską osobą – odwaga to nie wstyd.
4. Zgłoś się na SOR lub do lekarza rodzinnego – w sytuacji zagrożenia życia.

Nigdy nie zostawiaj osoby w kryzysie samej – nawet kilkuminutowa rozmowa potrafi uratować życie.

Spojrzenie w przyszłość: jak możemy zmienić system?

Nowe trendy w prewencji

• Rozwój cyfrowych narzędzi monitorujących nastrój i sygnały ostrzegawcze.
• Kampanie społeczne kierowane do młodzieży i grup wysokiego ryzyka.
• Edycja programów szkolnych pod kątem edukacji emocjonalnej.
• Rosnąca rola asystentów zdrowotnych online, takich jak medyk.ai.
• Budowanie sieci wsparcia rówieśniczego i szkolenia dla nauczycieli.

Rola edukacji i świadomości

Przykład: W jednej z warszawskich szkół wprowadzono pilotażowy program "Nie jesteś sam", w ramach którego uczniowie regularnie spotykają się z psychologiem i wolontariuszami. Efekt? Spadek liczby prób samobójczych i wzrost liczby zgłaszanych problemów już na wczesnym etapie.

Edukacja to nie tylko szkolenia dla specjalistów – kluczowe jest budowanie świadomości wśród rodziców, pracodawców i rówieśników. Im więcej wiemy o mechanizmach kryzysu, tym skuteczniej możemy reagować.

Nie ma jednej recepty, ale inwestycja w edukację emocjonalną i przełamywanie tabu to najpewniejsza droga do zmiany.

Co każdy z nas może zrobić już dziś?

1. Nie bój się rozmawiać o trudnych emocjach.
2. Zadawaj wprost pytania, jeśli coś cię niepokoi.
3. Udostępniaj sprawdzone informacje i numery telefonów wsparcia.
4. Edukować się – korzystaj z rzetelnych źródeł, np. medyk.ai.
5. Zwracaj uwagę na nawet subtelne zmiany w zachowaniu bliskich.

Lista kontrolna:

• Czy wiesz, jak zareagować na sygnały ostrzegawcze?
• Czy masz zapisane numery telefonów wsparcia?
• Czy rozmawiasz ze swoimi dziećmi o emocjach i kryzysach?
• Czy potrafisz rozpoznać, kiedy potrzebujesz pomocy?

Nawet drobne działania na poziomie lokalnym mają realny wpływ na bezpieczeństwo i zdrowie psychiczne całej społeczności.

Otwórz się na rozmowę, nie oceniaj – to fundament skutecznej profilaktyki.

Podsumowanie: brutalna prawda, której nie możesz ignorować

Najważniejsze wnioski

• Myśli samobójcze to nie "fanaberia" – to poważny kryzys wymagający reakcji.
• Rozmowa ratuje życie – milczenie zabija.
• Każdy może być zagrożony, a sygnały bywają subtelne.
• Polska wciąż zmaga się z tabu i niedostatkiem edukacji, ale nowe technologie otwierają drzwi do skuteczniejszego wsparcia.
• Nie trzeba być specjalistą, by pomóc – wystarczy odwaga i empatia.

Ostatecznie temat myśli samobójczych to test naszej dojrzałości jako społeczeństwa. Odwaga, by zapytać "jak się czujesz?" i nie uciekać przed trudnymi odpowiedziami, to pierwszy krok do realnej zmiany. Zadbaj o siebie i innych – nie pozwól, by milczenie było ostatnim słowem.

Ostatni akcent: empatia ponad wszystko

W obliczu kryzysu nie szukaj winnego – szukaj rozwiązania. Empatia to nie puste słowo, ale konkretne działanie: wysłuchanie, obecność, wsparcie. Nie musisz mieć odpowiedzi na wszystko – czasem wystarczy po prostu być.

"Czasem jedna rozmowa zmienia wszystko. Nie bój się pytać – możesz uratować życie."

— psycholog kliniczny, cyt. zapobiegajmysamobojstwom.pl, 2024