Medycyna sądowa: 9 brutalnych prawd, których nie znasz

Wyobraź sobie świat na granicy nauki, prawa i ekstremalnych emocji, gdzie sekunda potrafi przesądzić o losie człowieka, a każdy szczegół staje się kluczem do prawdy. Medycyna sądowa to nie tylko chłodne narzędzie systemu sprawiedliwości – to arena, gdzie rzeczywistość bywa znacznie bardziej niepokojąca niż fabuły seriali kryminalnych. Kiedy społeczeństwo wpatruje się w ekrany, wierząc w szybkie rozwiązania, eksperci od medycyny sądowej codziennie zanurzają się w chaosie śmierci, dowodów i ludzkich tragedii. Co naprawdę dzieje się za zamkniętymi drzwiami prosektorium? Jakie mity przetrwały dekady i jak bardzo są odklejone od rzeczywistości? Ten artykuł to nie podręcznik – to przewodnik po najbardziej brutalnych, kontrowersyjnych i zaskakujących faktach na temat medycyny sądowej w Polsce. Odkryjesz, dlaczego dokładne ustalenie czasu zgonu to popkulturowa fikcja, jak błędy biegłych potrafią zniszczyć życie, oraz co sprawia, że praca medyka sądowego to nie zawód, lecz wyrok.

Czym naprawdę jest medycyna sądowa?

Definicja i współczesny zakres

Medycyna sądowa to dziedzina, w której nauka medyczna bezlitośnie zderza się z machiną wymiaru sprawiedliwości. To nie tylko autopsje i analiza ran – to złożona, interdyscyplinarna praktyka, która obejmuje ocenę obrażeń ciała, badania toksykologiczne, ustalanie przyczyn i okoliczności zgonów, a także analizę dowodów biologicznych, chemicznych i cyfrowych. Współczesna medycyna sądowa w Polsce zmienia się niemal z dnia na dzień, adaptując najnowszą wiedzę z zakresu biologii molekularnej, genetyki czy informatyki śledczej. Nie ma tu miejsca na rutynę. Każda sprawa wymaga skrupulatności, odwagi do zadawania niewygodnych pytań i gotowości do kwestionowania własnych założeń.

Według eKlinika, 2024, zakres obowiązków lekarza sądowego obejmuje nie tylko przeprowadzanie sekcji zwłok, ale również opiniowanie na potrzeby sądów, prokuratury czy policji, badania toksykologiczne, analizy śladów oraz wsparcie przy ekshumacjach historycznych. To właśnie tu, między paragrafami a mikroskopem, rodzą się odpowiedzi na pytania, których nie odważyłbyś się zadać na głos.

Kluczowe pojęcia medycyny sądowej:

Historia medycyny sądowej: od średniowiecza do AI

Początki medycyny sądowej to historia przekraczania granic tabu. Już w średniowieczu próbowano ustalać przyczyny śmierci zmarłych w tajemniczych okolicznościach, choć metody dalekie były od standardów naukowych. W Polsce pierwszy podręcznik z zakresu medycyny sądowej powstał w XIX wieku, a w XX wieku dziedzina ta ewoluowała w kierunku ścisłej współpracy z organami ścigania.

Porównując dawne i obecne techniki sekcyjne, trudno nie dostrzec postępu: kiedyś sekcja polegała głównie na oględzinach i prostym opisie zmian w ciele, dziś to zaawansowana analiza z użyciem sprzętu do tomografii komputerowej, spektroskopii czy analizy genetycznej.

Tabela 1: Przełomowe momenty w rozwoju medycyny sądowej. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Medonet, eKlinika

Cyfryzacja zmieniła wszystko – od przechowywania danych po wirtualne sekcje zwłok (tzw. Virtopsy), które umożliwiają nieinwazyjne obrazowanie ciała bez użycia skalpela. To nie tylko wygoda, ale też ratunek w przypadkach ekshumacji historycznych lub katastrof masowych, gdzie zachowanie integralności zwłok jest kluczowe.

Kim jest medyk sądowy – rola, obowiązki, wyzwania

Dzień medyka sądowego to ciągła gra na styku nauki i absurdu. Poranna kawa? Czasami wypita między zgłębieniem ciała a analizą zawiłych urazów. Praca w prosektorium to nie tylko kontakt z ciałami, ale i z żywymi – śledczymi, rodzinami ofiar, sędziami oczekującymi nieoczywistych odpowiedzi.

"Każdy przypadek to nowa zagadka – nic nie jest oczywiste."
— Anna, lekarz sądowy

Medycy sądowi muszą być nie tylko mistrzami analizy, ale też odporności psychicznej. Każdy dzień to walka z biurokracją, niejednoznacznymi dowodami i często szokującymi deformacjami ciał. Według Gazeta Śledcza, 2021, specjaliści z tej dziedziny regularnie kwestionują wszystko, nawet własne obserwacje – bo jedna pomyłka może kosztować czyjeś życie lub wolność. Poza laboratorium medyk sądowy jest też biegłym sądowym – musi przedstawiać raporty w sądzie, tłumaczyć je laikom i bronić się przed nieustanną krytyką prawników obu stron.

Mity i rzeczywistość: co telewizja przemilcza

Najczęstsze przekłamania w serialach kryminalnych

Popkultura skutecznie wypaczyła nasze wyobrażenie o pracy medyków sądowych. W telewizji sekcja zwłok trwa kwadrans, a lekarze jednym rzutem oka rozstrzygają najbardziej zawiłe zagadki. Rzeczywistość? Brutalnie inna.

Większość spraw wymaga żmudnej analizy, konsultacji z innymi specjalistami i tygodni oczekiwania na wyniki toksykologiczne. Mit, że można dokładnie ustalić czas śmierci co do minuty, to popkulturowa fikcja – nawet najwybitniejsi eksperci potwierdzają, że taki precyzyjny pomiar jest niemożliwy, bo procesy pośmiertne zależą od setek czynników (temperatura, wilgotność, stan ciała).

• Biegły sądowy nie jest wszechwiedzącym detektywem; większość raportów zawiera wiele znaków zapytania i zastrzeżeń.
• Wyniki toksykologii i analiz DNA często czeka się tygodniami, nie godzinami, jak sugerują seriale.
• Większość przypadków nie ma jednoznacznych dowodów – często to „najbardziej prawdopodobna wersja” oparta na strzępach informacji.
• Procedury biurokratyczne potrafią spowolnić śledztwo o miesiące, a niekompetencja na każdym etapie może zniweczyć wysiłek ekspertów.

Przykłady kontrastu TV vs. rzeczywistość są spektakularne: podczas gdy bohaterowie seriali CSI rozwiązują zbrodnie na podstawie jednego włosa, polscy medycy sądowi muszą analizować setki dokumentów, konsultować się z biegłymi i stawiać czoła skomplikowanym układom zależności.

Konsekwencje mitów dla społeczeństwa i prawników

Fałszywe oczekiwania rodzą poważne konsekwencje. Społeczeństwo – karmione telewizyjnymi uproszczeniami – uważa, że każdy dowód da się jednoznacznie zinterpretować, a medyk sądowy zawsze „zna prawdę”. Taka percepcja wpływa nie tylko na ławę przysięgłych, ale i na strategię adwokatów i prokuratorów, którzy wymuszają nierealistycznie precyzyjne odpowiedzi.

Przykładem może być głośny proces z 2019 roku, gdzie sąd oczekiwał od biegłego jednoznacznej odpowiedzi co do sekundy czasu zgonu – mimo że w raporcie jasno wskazano margines błędu rzędu kilku godzin. Tzw. „CSI effect” przeniknął do polskich sal sądowych, podnosząc poprzeczkę dla ekspertów i prowadząc do licznych nieporozumień. Ostatecznie, rzeczywistość nie jest czarno-biała – a medycyna sądowa to pole nieustannej walki z ograniczeniami nauki i ludzkimi złudzeniami.

Jak wygląda sekcja zwłok? Brutalna codzienność i procedury

Krok po kroku: autopsja sądowa w praktyce

Sekcja zwłok to nie ceremonialna czynność z filmu grozy, lecz rygorystyczny proces, w którym nie ma miejsca na błąd.

1. Zlecenie i dokumentacja: Autopsja zaczyna się od otrzymania oficjalnego zlecenia od prokuratora lub sądu, wraz z dokumentacją medyczną i policyjną.
2. Przygotowanie prosektorium: Zespół sprawdza stan techniczny sali, przygotowuje narzędzia i środki ochrony osobistej.
3. Oględziny zewnętrzne: Dokładna analiza stanu ciała – wygląd, ubiór, ślady obrażeń, cechy szczególne, ślady walki lub podduszenia.
4. Oględziny wewnętrzne: Warstwowe otwarcie ciała, badanie narządów i pobieranie próbek do badań toksykologicznych, mikrobiologicznych i genetycznych.
5. Dokumentacja fotograficzna i opisowa: Każdy etap jest skrupulatnie dokumentowany – zdjęcia, rysunki, protokoły opisowe.
6. Analiza laboratoryjna: Próbki trafiają do laboratoriów, gdzie wykonywane są szczegółowe analizy (np. ślady alkoholu, narkotyków, toksyn).
7. Opracowanie opinii: Na podstawie wszystkich danych lekarz sądowy przygotowuje opinię, zawierającą wnioski co do przyczyny i okoliczności śmierci.
8. Raport do sądu: Gotowa opinia trafia do zleceniodawcy wraz z załącznikami fotograficznymi i tabelami wyników.

Najczęstsze błędy w procesie? Zbyt pobieżne oględziny, brak dokumentacji lub pominięcie mikrośladów, które później mogą przesądzić o wyniku sprawy. Profesjonaliści unikają ich dzięki rygorystycznej samokontroli, powtarzaniu badań i korzystaniu z narzędzi do automatyzacji dokumentacji.

Techniki i narzędzia: co się naprawdę dzieje w prosektorium?

Sala sekcyjna to miejsce, gdzie tradycja ściera się z nowoczesnością. Obok klasycznego skalpela leżą dziś systemy do tomografii komputerowej, cyfrowe mikroskopy, aparaty do obrazowania 3D czy analizatory chemiczne. Każde narzędzie ma swoje zastosowanie i ograniczenia.

Tabela 2: Porównanie wybranych technik autopsji. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Antropogeek Blog, 2019

Nowatorskie technologie – na przykład Virtopsy, czyli wirtualna autopsja – pozwalają na kompleksowe obrazowanie ciała za pomocą tomografii lub rezonansu magnetycznego, co ogranicza interwencję chirurgiczną i zwiększa bezpieczeństwo badań dowodowych.

Przykłady z polskich sal sekcyjnych

W 2017 roku głośna sprawa z Warszawy pokazała, jak decydujące mogą być niuanse. Ciało młodego mężczyzny znaleziono w rzece – na pierwszy rzut oka typowe utonięcie. Dopiero dokładna analiza w prosektorium, porównanie stężenia płynów w płucach oraz obecności planktonu, pozwoliły ustalić, że ofiara została najpierw uduszona, a dopiero potem wrzucona do wody.

W innym przypadku sekcja wykazała, że pozornie naturalny zgon w wyniku zawału był w rzeczywistości efektem zatrucia rzadkim środkiem farmakologicznym.

"Nie zawsze ciało mówi wszystko – liczą się drobiazgi."
— Marek, technik sekcyjny

Powyższe historie to tylko wierzchołek góry lodowej: od niejednoznacznych obrażeń po wypadki drogowe, każda sekcja to wyścig z czasem i błędami, które mogą przeważyć szalę sprawiedliwości.

Dowody sądowe i biegli – kto naprawdę rządzi salą sądową?

Rodzaje dowodów: od DNA po cyfrowe ślady

Dzisiejsza medycyna sądowa korzysta z rozbudowanego arsenału dowodów: od klasycznych śladów biologicznych, przez analizę chemiczną, aż po cyfrowe ślady z telefonów czy komputerów. Ewolucja tej dziedziny sprawiła, że dowód to już nie tylko krew czy włosy, ale też pliki, dane GPS czy historia przeglądarki.

Przykłady typowych dowodów:

• Dowody biologiczne: Krew, ślina, sperma, włosy – kluczowe przy identyfikacji sprawców oraz ofiar.
• Dowody chemiczne: Obecność toksyn lub leków, ślady po substancjach żrących, analiza resztek po wybuchach.
• Dowody cyfrowe: Zapis rozmów telefonicznych, e-maile, dane z kamer monitoringu, logowania do systemów.
• Dowody śladowe: Odciski palców, mikroślady materiałów, fragmenty lakieru, pyłki roślin.

Każdy rodzaj dowodu wymaga innego podejścia, a ich interpretacja to pole do popisu dla biegłych sądowych.

Rola i odpowiedzialność biegłego sądowego

W polskim systemie prawnym biegły sądowy to figura niemal wszechwładna – jego opinia może przechylić szalę wyroku. Jednak władza ta wiąże się z olbrzymią odpowiedzialnością i ścisłą kontrolą. Proces uzyskania uprawnień biegłego wymaga nie tylko wiedzy, ale i nienagannej opinii zawodowej, regularnych szkoleń oraz kontroli przez sądy i izby lekarskie.

Biegły sądowy nie może pozwolić sobie na błędy – każde niedopatrzenie może być podstawą do zakwestionowania całego procesu, a nawet unieważnienia wyroku.

Czerwone flagi w opiniowaniu biegłych:

• Zbyt kategoryczne stwierdzenia, brak marginesu niepewności.
• Opieranie się na nieaktualnych lub niesprawdzonych metodach.
• Pomijanie alternatywnych scenariuszy lub nieuwzględnienie kontekstu.
• Brak przejrzystości w dokumentacji i argumentacji.

Słynne pomyłki i kontrowersje: kiedy nauka zawodzi

Nawet w świecie nauki sądowej zdarzają się spektakularne porażki. W 2014 roku głośna sprawa w Łodzi ujawniła, że błędna interpretacja śladów biologicznych doprowadziła do skazania niewinnej osoby. Analiza DNA była przeprowadzona na materiale zanieczyszczonym, co w konsekwencji wypaczyło wyniki.

Tabela 3: Statystyki błędów sądowych powiązanych z medycyną sądową. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Fakt, 2023

Jak są naprawiane te błędy? Niestety, często dopiero po latach – kiedy nowe technologie pozwalają na weryfikację starych próbek lub gdy sądy decydują się na ponowną analizę.

Medycyna sądowa w epoce cyfrowej – wyzwania i innowacje

Nowe technologie: od analizy DNA po AI

Sztuczna inteligencja i uczenie maszynowe rewolucjonizują diagnostykę sądową. Zaawansowane algorytmy analizują setki parametrów jednocześnie, wyłapując powiązania nieuchwytne dla ludzkiego oka. Przykładem może być analiza cyfrowych danych w sprawach cyberprzestępczości – tam, gdzie człowiek szybko się gubi, AI oddziela szum od istotnych tropów.

W 2022 roku zespół z Uniwersytetu Warszawskiego zastosował sieci neuronowe do automatycznej klasyfikacji obrażeń na podstawie zdjęć z miejsca zbrodni, osiągając skuteczność powyżej 90%. Jednak nawet najbardziej zaawansowane technologie nie są wolne od błędów – dlatego nadzór eksperta pozostaje niezbędny.

Wirtualne autopsje: przyszłość czy utopia?

Wirtualna autopsja, czyli Virtopsy, polega na wykorzystaniu zaawansowanych technik obrazowania (CT, MRI), by „prześwietlić” ciało bez naruszania tkanek. W praktyce idealnie sprawdza się w przypadkach katastrof masowych, wypadków komunikacyjnych lub gdy rodzina sprzeciwia się klasycznej sekcji.

Przykłady zastosowań:

• Identyfikacja ofiar katastrof lotniczych bez destrukcji ciał.
• Analiza ran postrzałowych w sposób umożliwiający późniejsze oględziny przez sąd.
• Ocena przyczyn śmierci w przypadkach, gdzie tradycyjna sekcja grozi zniszczeniem kluczowych śladów.

Zalety? Szybkość, powtarzalność, możliwość konsultacji z ekspertami na całym świecie. Wady? Wysoki koszt sprzętu, ograniczona dostępność i trudności interpretacyjne w niektórych przypadkach.

Prywatność, dane i bioetyka w cyfrowej medycynie sądowej

Cyfrowy świat generuje nowe wyzwania: ochrona danych osobowych, zgoda na badania czy prawo do informacji dla rodzin ofiar. Każda analiza DNA, zapis cyfrowy czy wynik autopsji to potencjalna mina – bo dane te muszą być chronione lepiej niż złoto.

Kluczowe dylematy bioetyczne:

Dyskusje te są żywe nie tylko w Polsce, ale i na świecie – a praktyczne rozwiązania często rodzą się w ogniu sporów sądowych.

Za kulisami: życie i psychika specjalistów medycyny sądowej

Psychiczne koszty pracy biegłego

Praca z ciałami, drastycznymi obrażeniami i historiami ludzkiej tragedii odciska piętno, którego outsiderzy nie rozumieją. Wielu medyków sądowych zmaga się z problemami ze snem, przewlekłym stresem i izolacją społeczną. Profesjonalizm nie oznacza obojętności – a tzw. znieczulenie to często jedyna strategia przetrwania.

"Po latach pracy nic już nie dziwi, ale wszystko zostaje w głowie."
— Piotr, biegły sądowy

System wsparcia? Niestety – raczkujący. Najlepszą „terapią” jest rozmowa z innymi specjalistami, wymiana doświadczeń i odwaga do korzystania z pomocy psychologów.

Cienie i blaski kariery w medycynie sądowej

Co motywuje ludzi do pracy na granicy życia i śmierci? Dla wielu to chęć odkrywania prawdy, poczucie misji i fascynacja nauką. Jednak droga kariery bywa kręta: od asystenta prosektorium, przez specjalizację lekarską, aż po niezależnego biegłego sądowego.

Historie specjalistów są różne: jeden trafia tu z powodu fascynacji kryminalistyką, inny – bo rutynowa medycyna go znudziła. Wspólne jest tylko jedno: praca wymaga twardej skóry i żelaznej etyki zawodowej.

Medycyna sądowa w Polsce vs. świat – porównanie i wyzwania

Systemy prawne i procedury: Polska na tle świata

Chociaż podstawy medycyny sądowej są uniwersalne, systemy prawne wyznaczają istotne różnice. W Polsce biegli sądowi działają niezależnie od prokuratora, a ich opinie mają rangę dowodu, podczas gdy np. w USA czy Wielkiej Brytanii opinia eksperta bywa jedną z wielu i podlega ostrzejszej weryfikacji.

Tabela 4: Porównanie systemów medycyny sądowej. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Poradnik Zdrowie, 2023.

Polska boryka się z ograniczeniem dostępu do najnowocześniejszych technologii, niedoborem specjalistów i przeciążeniem administracyjnym. Pomimo tego, polscy eksperci są cenieni za skrupulatność i profesjonalizm.

Największe kontrowersje ostatnich lat

Ostatnie lata to nie tylko triumfy, ale i burzliwe spory. Głośnym echem odbił się przypadek ekshumacji ofiar katastrofy smoleńskiej, gdzie błędy sekcyjne i spory między biegłymi doprowadziły do publicznej debaty o standardach badań. Innym kontrowersyjnym tematem jest wykorzystywanie prywatnych firm do analiz DNA, co wzbudziło wątpliwości dotyczące wiarygodności i bezstronności.

Media pełnią tu rolę dwuznaczną – z jednej strony nagłaśniają błędy, z drugiej rozpalają emocje, nie zawsze oddając niuanse sprawy. Dla prawników liczy się tylko jedno: znajomość procedur i umiejętność zadawania trudnych pytań ekspertom.

Co dalej z medycyną sądową? Przyszłość, nadzieje, zagrożenia

Technologie, które zmienią wszystko

Obecnie na horyzoncie pojawiają się technologie, które już dziś rewolucjonizują pracę biegłych: automatyczna analiza mikrosladów, porównywanie próbek DNA w chmurze czy inteligentne bazy danych dowodowych. Narzędzia takie jak medyk.ai wspierają dostęp do najbardziej aktualnych informacji medycznych i edukacyjnych, pomagając zarówno profesjonalistom, jak i opinii publicznej w zrozumieniu złożonych procesów.

Spekulacje na temat przyszłości pozostawmy innym – ale już teraz widać, jak coraz większa automatyzacja, cyfryzacja i globalizacja danych wymuszają redefinicję roli eksperta sądowego. W najbliższych latach kluczowe będzie utrzymanie równowagi między postępem a etyką.

Czy medycyna sądowa stanie się bardziej ludzka?

Wśród ekspertów trwa debata, czy maszyny zastąpią człowieka w kluczowych decyzjach. Dziś wiadomo jedno: technologia to tylko narzędzie, a nie wyrocznia. Dla przyszłych specjalistów najważniejsze będą umiejętności krytycznej analizy, etyka zawodowa i gotowość do ciągłego uczenia się.

Publiczne oczekiwania? Większa transparentność, dostęp do informacji i szacunek dla ofiar. Medycyna sądowa pozostaje dziedziną, która budzi emocje, prowokuje pytania i zmusza do refleksji nad granicami nauki i moralności.

Tematy pokrewne: kryminalistyka, bioetyka, społeczne skutki

Medycyna sądowa vs. kryminalistyka: granice i wspólne pola

Choć pojęcia często się mieszają, warto oddzielić medycynę sądową od kryminalistyki. Medycyna sądowa koncentruje się na analizie ciał, śladów biologicznych i opiniowaniu sądowym, natomiast kryminalistyka zajmuje się ogółem technik badania miejsca zbrodni, śladów mechanicznych, chemicznych i cyfrowych.

Praktyczne przykłady współpracy:

• Wspólna analiza miejsca zbrodni – medyk sądowy identyfikuje charakter obrażeń, kryminalistyk zabezpiecza ślady.
• Badania balistyczne – kryminalistyk analizuje tor lotu pocisku, medyk sądowy określa mechanizm rany.
• Analiza śladów krwi – oba zespoły ustalają przebieg zdarzenia na podstawie rozprysków.

1. Wspólne oględziny miejsca zdarzenia: Wymiana informacji już na etapie zabezpieczania dowodów.
2. Konsultacje między biegłymi: Wspólna interpretacja trudnych przypadków, np. nietypowych obrażeń.
3. Integracja raportów: Spójne przedstawianie dowodów w sądzie.

Bioetyka w praktyce: prawa rodzin, obowiązki specjalistów

Każda sekcja, autopsja czy analiza DNA to nie tylko procedura, lecz także pole minowe etycznych dylematów. Specjaliści muszą zmierzyć się z presją rodzin ofiar, oczekiwaniami społecznymi i rygorami prawa.

• Czy autopsję można wykonać bez zgody rodziny, jeśli wymaga tego interes śledztwa?
• Jak długo i kto powinien mieć dostęp do wyników badań?
• Gdzie kończy się prawo ofiary do prywatności, a zaczyna interes wymiaru sprawiedliwości?
• Jak zabezpieczyć dane genetyczne przed nieautoryzowanym użyciem?

Bioetyczne rozterki są nierozłączne z codziennością biegłych.

Społeczne skutki decyzji medycyny sądowej

Wyniki opinii sądowych kształtują nie tylko los jednostek, ale całych społeczności. Przykłady? Głośne sprawy błędnych skazań, które doprowadziły do zmiany przepisów o przechowywaniu próbek DNA. Innym przykładem są masowe ekshumacje – decyzje ekspertów budzą sprzeciw rodzin, ale też wyznaczają nowe standardy badań historycznych.

Zaufanie społeczne jest kruche i zależy od transparentności oraz jakości pracy ekspertów. Właśnie dlatego rzetelne, aktualne źródła informacji – takie jak medyk.ai – stają się nieocenionym narzędziem w budowaniu świadomości społecznej i profesjonalnej edukacji.

---

Podsumowanie

Medycyna sądowa to nie tylko laboratorium z formaliną w powietrzu czy sala pełna tajemniczych urządzeń. To pole walki o prawdę – czasem brutalną, niewygodną, sprzeczną z wyobrażeniami wykreowanymi przez kulturę masową. Dziedzina ta wymaga odwagi, wiedzy i pokory wobec rzeczywistości, w której każda sekunda i każdy włos może przesądzić o losie człowieka. W świecie, gdzie mity mieszają się z faktami, medyk sądowy pozostaje ostatnią linią obrony przed pomyłką sądową. Jak pokazują przytoczone badania, statystyki i historie z polskich prosektoriów, prawda jest bardziej skomplikowana niż najśmielszy scenariusz serialu kryminalnego. Jeśli chcesz wiedzieć więcej o tajemnicach ludzkiego ciała, granicach nauki i roli etyki w śledztwie, sięgaj po sprawdzone źródła – i pamiętaj, że medycyna sądowa to nieustanny pojedynek z nieznanym.