FSH: Brutalna prawda o hormonie, który rządzi twoim życiem

Nie ma ucieczki – twój organizm to pole bitwy, na którym hormony dyktują zasady gry. I choć rzadko o tym myślisz na co dzień, jeden z nich, FSH, potrafi brutalnie zrewidować twoje plany na przyszłość, relacje, a nawet samoocenę. FSH, czyli hormon folikulotropowy, wchodzi w twoje życie nieproszony – od momentu dojrzewania aż po najdalsze granice płodności i zdrowia hormonalnego. To nie jest kolejny nudny wskaźnik medyczny. To sygnał – czasem subtelny, czasem szokujący – który potrafi zmienić kierunek życiowej narracji w jednej chwili. Jeśli kiedykolwiek odebrałeś wynik badania FSH albo dopiero szykujesz się do takiego testu, musisz wiedzieć jedno: to nie jest tylko cyfra na kartce. To opowieść o twoim ciele, atutach i ograniczeniach, o mitach, które wciąż krążą wokół diagnostyki hormonalnej, i o szansach, które często są większe, niż wmawia ci internet czy reklamy suplementów. Przed tobą wnikliwa, bezkompromisowa analiza – nie tylko suchych faktów, ale i całego kontekstu społecznego, emocjonalnego i medycznego. Zobacz, jak FSH staje się lustrem, w którym odbija się współczesna obsesja na punkcie zdrowia, płodności i kontroli nad własnym życiem. Będzie ostro, rzeczowo i – wreszcie – prawdziwie.

Czym jest FSH i dlaczego tak bardzo cię dotyczy?

FSH: więcej niż tylko cyferki na wyniku

FSH – hormon folikulotropowy – to niepozorna, ale diabelnie istotna cząsteczka glikoproteinowa wydzielana przez przedni płat przysadki mózgowej. Z chemicznego punktu widzenia to tropowy hormon, złożony z dwóch podjednostek (alfa i beta), które razem tworzą precyzyjne narzędzie do regulacji najbardziej intymnych procesów w twoim ciele: od dojrzewania komórek jajowych, przez produkcję estrogenów, po mobilizowanie spermatogenezy u mężczyzn. FSH nie działa w próżni – współpracuje, ściera się i balansuje z innymi hormonami, takimi jak LH, estradiol czy testosteron. Jego poziom nieustannie się zmienia, zależnie od fazy cyklu, wieku, a nawet tego, co zjadłeś na śniadanie lub jak spałeś ostatniej nocy.

W dzieciństwie FSH jest niemal niewidoczny. W okresie dojrzewania eksploduje, wywołując lawinę zmian. U kobiet jego wahania napędzają cykl menstruacyjny – od startu pęcherzyków jajnikowych, przez owulację, aż po menopauzę, gdy jego poziom rośnie dramatycznie. U mężczyzn to on rozkręca produkcję plemników i wpływa na zdolność do prokreacji przez całe życie, choć i tutaj nie brakuje zmian związanych z wiekiem czy stanem zdrowia.

7 kluczowych funkcji FSH:

• Stymulacja wzrostu pęcherzyków jajnikowych – bez niego cykl menstruacyjny nie ruszy z miejsca.
• Pobudzanie produkcji estrogenów – wpływa na nastrój, libido i zdrowie kości.
• Regulacja dojrzewania komórek jajowych – każdy cykl to wyścig o dojrzałość.
• Pobudzanie spermatogenezy u mężczyzn – bez FSH nie ma nowych plemników.
• Wpływ na błonę śluzową macicy – przygotowanie na potencjalną ciążę.
• Współdziałanie z LH – razem decydują o płodności i równowadze hormonalnej.
• Orientacja w diagnostyce niepłodności i menopauzy – to pierwszy sygnał, że coś się dzieje.

Kiedy pierwszy raz patrzysz na swój wynik FSH, często pojawia się mieszanka fascynacji i lęku: Czy jestem „normalny”? Co oznacza ta liczba? To moment, w którym zaczynasz rozumieć, że zdrowie nie jest dane raz na zawsze, a FSH potrafi przewrócić twój świat do góry nogami – szczególnie gdy liczba jest zaskakująco wysoka lub niska.

Dlaczego wszyscy nagle mówią o FSH?

W ciągu ostatnich lat Polska przeżywa prawdziwy boom na punkcie diagnostyki hormonalnej. Laboratoria nie nadążają z realizacją zleceń, a fraza „FSH” coraz częściej pojawia się w rozmowach przy kawie, na forum rodzicielskim czy w gabinecie psychologa. To nie przypadek. Zmiany społeczne, rosnąca świadomość zdrowotna, intensywny stres i przesuwanie decyzji o rodzicielstwie na później sprawiają, że FSH stał się czymś więcej niż medycznym skrótem.

"FSH to dziś papier lakmusowy twojego zdrowia reprodukcyjnego." — dr Anna Nowicka, endokrynolog

FSH to nie tylko wskaźnik biologiczny, ale też narzędzie społecznej kontroli i wyznacznik statusu. W epoce, gdy płodność to waluta, wiedza o swoim FSH daje poczucie kontroli, ale też otwiera drzwi do nowych lęków. Portale parentingowe, influencerki i kampanie edukacyjne promują regularne badania i monitorowanie hormonów, co nierzadko prowadzi do przesadnej interpretacji każdego wyniku.

Jak działa badanie FSH i co naprawdę mierzy?

Techniczny backstage: jak pobiera się próbkę i co z niej wyciągają

Badanie FSH to prosta, ale precyzyjna procedura diagnostyczna. Najpierw – w laboratorium lub przychodni – pielęgniarka pobiera próbkę krwi, najlepiej rano i na czczo, by wynik był jak najbardziej miarodajny. Następnie próbka trafia do analizy, gdzie wykorzystuje się zaawansowane metody immunochemiczne, takie jak ELISA czy chemiluminescencja. Laboratorium nie ogranicza się do „odczytania wyniku” – każda liczba to efekt skomplikowanych reakcji na poziomie molekularnym, a interpretacja zależy od wieku, płci, fazy cyklu i nawet aktualnego stanu zdrowia.

7 kroków przygotowania do badania FSH:

1. Zapytaj lekarza o optymalny dzień cyklu – u kobiet najczęściej 2-5 dzień.
2. Przyjdź rano, najlepiej na czczo – unikasz wpływu diety na wynik.
3. Unikaj intensywnego wysiłku przed badaniem – sport może zafałszować poziom FSH.
4. Poinformuj o wszystkich lekach i suplementach – np. hormony antykoncepcyjne.
5. Nie pij alkoholu na 24h przed badaniem – wpływa na układ hormonalny.
6. Wspomnij o chorobach przewlekłych – mogą mieć wpływ na wynik.
7. Relaks przed pobraniem – stres też potrafi namieszać w poziomie hormonów.

Normy FSH: kto je ustala i czy są dla wszystkich takie same?

Nie ma jednej, uniwersalnej „normy” FSH. Normy są ustalane przez międzynarodowe oraz krajowe towarzystwa endokrynologiczne, ale zawsze mają charakter orientacyjny. Wartości referencyjne zależą od wieku, płci, fazy cyklu u kobiet, a nawet stosowanych leków.

Tabela 1: Porównanie norm FSH według wieku, płci i fazy cyklu. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Medonet, 2024

Normy to tylko punkt odniesienia. Liczby bywają źródłem niepokoju, tymczasem ich znaczenie zależy od szerokiego kontekstu klinicznego – objawów, innych hormonów (LH, estradiol, testosteron) oraz wyników powtarzanych w odstępach czasu.

"Norma? Dla mnie to zawsze punkt wyjścia, nigdy wyrok." — Maciej, diagnosta laboratoryjny

FSH w kobiecej i męskiej rzeczywistości: podobieństwa i różnice

FSH a płodność kobiet – fakty kontra mity

FSH to centralny gracz w kobiecej płodności. W każdej fazie cyklu jego poziom zmienia się, wyznaczając rytm dojrzewania komórki jajowej i gotowości do zapłodnienia. Wysokie FSH często kojarzone jest z obniżoną rezerwą jajnikową lub menopauzą, ale to nie jest wyrok. Nawet przy „nieidealnych” wartościach zdarzają się ciąże, co potwierdzają aktualne badania i historie pacjentek.

6 najczęstszych mitów o FSH i płodności kobiet:

• Wysoki FSH = bezpłodność – fałsz; to tylko jeden z wielu czynników.
• Tylko FSH ma znaczenie – nieprawda; kluczowe są także LH, estradiol i AMH.
• FSH nie da się obniżyć – błąd; styl życia, dieta, leczenie mogą wpłynąć na wynik.
• Jednorazowy wynik mówi wszystko – mit; liczy się powtarzalność i kontekst.
• FSH decyduje o wieku biologicznym – uproszczenie; to bardziej złożone.
• Kobiety po 40. nie mają szans na ciążę przy wysokim FSH – liczne wyjątki temu przeczą.

Przykład z życia: Renata, 39 lat, z wysokim FSH uznana za „trudny przypadek”, zachodzi w ciążę po zmianie stylu życia i wsparciu psychologicznym, mimo niekorzystnego wyniku hormonalnego.

FSH u mężczyzn – temat tabu?

O męskim FSH mówi się niewiele – a szkoda. U mężczyzn hormon ten odpowiada za stymulację komórek Sertoliego w jądrach, co przekłada się na produkcję plemników i białka wiążącego androgeny. Nieprawidłowości, zarówno zbyt niski, jak i za wysoki poziom FSH, często są pierwszym sygnałem problemów z płodnością.

Temat męskich hormonów wciąż jest obarczony społecznym tabu. Wielu mężczyzn nie bada FSH z obawy przed stygmatyzacją lub błędnym przekonaniem, że „problemy z płodnością to nie ich sprawa”. Tymczasem każda nieprawidłowość powinna być impulsem do głębszej diagnostyki.

Tabela 2: FSH – wartości referencyjne u mężczyzn w różnych grupach wiekowych. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Medonet, 2024

Wysoki i niski FSH: co naprawdę oznaczają wyniki?

Wysoki FSH – czy to zawsze wyrok?

Podwyższony FSH u kobiet często oznacza obniżoną rezerwę jajnikową, zbliżającą się menopauzę, czasami zespół policystycznych jajników (PCOS). U mężczyzn – może wskazywać na zaburzenia spermatogenezy czy uszkodzenie jąder. Ale, jak pokazuje praktyka kliniczna, wysoki FSH nie jest końcem świata. Dla wielu kobiet to sygnał do szukania innych rozwiązań, dla mężczyzn – impuls do pogłębionej diagnostyki.

"Wysoki FSH nie przekreśla marzeń. To tylko jeden z wielu elementów układanki." — Kinga, pacjentka

Mit, że wysokie FSH nie da się obniżyć ani „oszukać”, jest równie szkodliwy, co popularny. Styl życia, leczenie chorób przewlekłych, zmiana diety, regulacja stresu – wszystko to realnie wpływa na poziom FSH.

5 czynników wpływających na podwyższone FSH:

• Przedwczesna niewydolność jajników lub jąder
• Menopauza lub perimenopauza
• Choroby przewlekłe (np. cukrzyca, niewydolność nerek)
• Długotrwały stres i zaburzenia snu
• Intensywny wysiłek fizyczny lub restrykcyjna dieta

Niski FSH – kiedy powód do niepokoju?

Zbyt niskie FSH może być sygnałem hipogonadyzmu, zaburzeń przysadki lub działania osi podwzgórze-przysadka-gonady. U sportowców i osób narażonych na przewlekły stres to częsty efekt „wyciszenia” układu hormonalnego. Niski FSH u kobiet potrafi prowadzić do braku owulacji, nieregularnych miesiączek, a nawet niepłodności.

Przypadek: 23-letni lekkoatleta, restrykcyjna dieta, wyczerpujące treningi – wynik FSH poniżej normy, objawy wtórnego hipogonadyzmu, konieczność wsparcia dietetycznego i ograniczenia wysiłku. To nie jest rzadkość, lecz coraz częściej rozpoznawany problem.

FSH w praktyce: jak interpretować i co robić po otrzymaniu wyniku?

Jak czytać swój wynik FSH bez paniki

Otrzymałeś wynik FSH wykraczający poza normę? Przede wszystkim: nie panikuj. Wynik wymaga profesjonalnej interpretacji z uwzględnieniem objawów, innych hormonów i historii zdrowotnej. Jednorazowa wartość bywa myląca – powtarzanie badań, obserwacja cyklu czy dodatkowe testy to podstawa.

6 pytań, które warto zadać lekarzowi po badaniu FSH:

1. Czy wynik mieści się w normie dla mojego wieku i płci?
2. Kiedy powtórzyć badanie dla potwierdzenia?
3. Jakie inne hormony warto sprawdzić równocześnie?
4. Czy styl życia może wpływać na mój wynik?
5. Jakie objawy powinnam/powinienem obserwować?
6. Czy konieczna jest konsultacja u endokrynologa lub innego specjalisty?

Holistyczne podejście to podstawa. Wynik FSH nigdy nie jest wyrokiem ani jedynym wskaźnikiem zdrowia reprodukcyjnego.

Czego lekarz ci nie powie: szerszy kontekst wyniku FSH

Mało kto wie, że na poziom FSH wpływają czynniki spoza układu hormonalnego. Przewlekły stres, zaburzenia snu, choroby autoimmunologiczne czy nawet niedobory mikroelementów mogą prowadzić do rozchwiania osi hormonalnej.

Tabela 3: Czynniki środowiskowe i ich wpływ na poziom FSH. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Zdrowie.gov.pl, 2024

Warto powtórzyć badanie FSH po kilku tygodniach, zwłaszcza jeśli wynik był skrajny lub nieoczekiwany. Zmiana stylu życia, korekta diety, opanowanie stresu – te elementy robią różnicę.

FSH a nowe technologie: jak AI zmienia diagnostykę hormonalną

Czy sztuczna inteligencja rozumie twoje hormony lepiej niż człowiek?

AI wkracza na terytorium, które jeszcze dekadę temu należało wyłącznie do lekarzy. Narzędzia takie jak medyk.ai analizują objawy i wyniki hormonalne w czasie rzeczywistym, oferując wsparcie edukacyjne, interpretacyjne i – co najważniejsze – podpowiadając, kiedy warto zgłosić się do specjalisty. Sztuczna inteligencja to nie magiczna kula, ale potężne narzędzie do analizy dużych zbiorów danych i zwracania uwagi na niuanse, które umykają nawet doświadczonemu endokrynologowi.

AI jest szybka, bezstronna i dostępna 24/7 – ale nadal wymaga interpretacji przez człowieka i nie zastąpi konsultacji lekarskiej. Jej siła tkwi w wychwytywaniu trendów, ale nie rozpozna emocji pacjenta czy subtelnych objawów niewidocznych w wynikach.

Nowe trendy: testy domowe, aplikacje, cyfrowe monitorowanie

Diagnostyka hormonalna wychodzi z laboratoriów do domów. Testy kasetkowe FSH, aplikacje do monitorowania cyklu i cyfrowe trackery pozwalają na bieżąco śledzić zmiany, porównywać wyniki i konsultować się online z ekspertami.

5 nowych trendów w samodzielnej diagnostyce hormonalnej:

• Testy domowe FSH dostępne w aptekach – szybkie, ale wymagające potwierdzenia laboratoryjnego.
• Aplikacje do monitorowania cyklu – integracja z wynikami hormonalnymi.
• Platformy telemedyczne do konsultacji wyników – szybka interpretacja bez wychodzenia z domu.
• Cyfrowe trackery płodności – analityka oparta na algorytmach uczenia maszynowego.
• Społeczności online wymieniające się doświadczeniami – wsparcie i wymiana wiedzy.

Przykład: Marta, 33 lata, korzysta z aplikacji do monitorowania cyklu; po wykryciu nieprawidłowości w FSH konsultuje się przez telemedycynę, zmienia dietę, powtarza test w laboratorium, potwierdzając poprawę wyniku. Nowe technologie pozwalają szybciej reagować, ale muszą być wsparte profesjonalną oceną.

FSH w perspektywie czasu: historia, ewolucja, kontrowersje

Jak zmieniało się podejście do FSH na przestrzeni dekad

FSH zostało odkryte na początku XX wieku, a pierwsze metody jego oznaczania pojawiły się w latach 60. Od tego czasu techniki diagnostyczne ewoluowały, pozwalając na coraz dokładniejsze pomiary i szersze zastosowanie w diagnostyce niepłodności, menopauzy i zaburzeń hormonalnych.

Tabela 4: Kluczowe momenty w historii badań FSH. Źródło: Opracowanie własne na podstawie PZWL, 2024

Zmienia się też podejście społeczne: dawniej temat tabu, dziś FSH to hasło-klucz w debacie o zdrowiu, starzeniu i płodności.

FSH a medialne sensacje: co mówią nagłówki, a co nauka?

Media uwielbiają szokować – stąd nagłówki typu „Wysoki FSH przekreśla twoje szanse na dziecko” czy „Jeden hormon decyduje o twoim życiu”. Tymczasem nauka jest ostrożniejsza: FSH to tylko część złożonej układanki.

"Media lubią szokować, ale rzeczywistość FSH jest bardziej złożona." — Marta, dziennikarka naukowa

6 najczęstszych medialnych przekłamań o FSH:

• FSH samodzielnie decyduje o płodności.
• Wysoki FSH = zero szans na ciążę.
• Tylko kobiety muszą martwić się FSH.
• Suplementy „na FSH” rozwiązują wszystkie problemy.
• Test domowy jest tak samo wiarygodny jak laboratoryjny.
• Jednorazowy wynik mówi wszystko.

FSH i twoje życie: praktyczne zastosowania, decyzje, przyszłość

FSH a planowanie rodziny – kiedy badać, co brać pod uwagę

Planowanie rodziny bez znajomości swojego FSH to jak jazda samochodem bez sprawdzonego paliwa. Badanie FSH najlepiej zrobić w konkretnym dniu cyklu (2–5 dzień u kobiet), po konsultacji z lekarzem. Dla mężczyzn – przy podejrzeniu niepłodności.

8 kluczowych kroków przy podejmowaniu decyzji o badaniu FSH w kontekście rodziny:

1. Konsultacja z lekarzem i ustalenie wskazań.
2. Zaplanowanie dnia cyklu (kobiety).
3. Przygotowanie do badania zgodnie z zaleceniami.
4. Interpretacja wyniku w kontekście innych hormonów (LH, estradiol, AMH).
5. Ocena ogólnego stanu zdrowia.
6. Weryfikacja historii rodzinnej problemów hormonalnych.
7. Rozważenie powtórzenia badania dla pewności.
8. Włączenie wyników do szerszego planu zdrowotnego.

Alternatywą dla FSH są inne markery płodności, takie jak AMH (hormon antymüllerowski) czy badania ultrasonograficzne rezerwy jajnikowej.

FSH poza płodnością: co jeszcze może sygnalizować?

FSH jest także markerem starzenia się układu hormonalnego, ogólnej kondycji i potencjalnych zaburzeń przysadki czy podwzgórza. Zmienność FSH może sygnalizować nie tylko problemy z płodnością, ale też z układem kostnym, metabolizmem i ogólną odpornością.

5 nieoczywistych objawów zaburzonego FSH:

• Przewlekłe zmęczenie i wahania nastroju
• Problemy ze skórą i włosami
• Spadek libido i zaburzenia erekcji
• Wahania masy ciała mimo stabilnej diety
• Nieregularne miesiączki lub ich brak (u kobiet po 35 r.ż.)

Najczęstsze błędy w interpretacji FSH i jak ich unikać

Pułapki internetowych forów i samodiagnozy

Samodzielne szukanie informacji o FSH w internecie kończy się często... paniką. Fora i grupy na Facebooku pełne są sensacyjnych historii, błędnych interpretacji i niebezpiecznych rad, które mogą tylko zaszkodzić.

7 czerwonych flag przy szukaniu informacji o FSH w internecie:

• Rady bez źródeł naukowych.
• Twierdzenia o „cudownych suplementach”.
• Lekceważenie roli innych hormonów.
• Proponowanie „domowych terapii hormonalnych”.
• Brak rozróżnienia płci i wieku w interpretacji.
• Anonimowe „ekspertki” i „eksperci” bez kwalifikacji.
• Generalizowanie na podstawie jednostkowych przypadków.

Weryfikuj źródła. Szukaj informacji na stronach takich jak medyk.ai, w oficjalnych publikacjach medycznych czy na portalach edukacyjnych pod nadzorem specjalistów.

Sygnały alarmowe, których nie możesz zignorować

Nie każdy wynik FSH wymaga nagłej reakcji, ale są sytuacje, w których warto nie zwlekać z konsultacją. Objawy takie jak nagłe zaburzenia miesiączkowania, niepłodność mimo prób, szybki spadek libido czy przewlekłe zmęczenie zawsze wymagają szerszej diagnostyki.

6 pojęć związanych z FSH, które trzeba znać:

Powtarzaj badania, jeśli wyniki są skrajne lub pojawiają się nowe objawy – zwłaszcza, gdy towarzyszy im złe samopoczucie.

FSH w popkulturze, społeczeństwie i biznesie: ukryte skutki

Jak FSH stał się produktem: marketing, suplementy, przemysł

Przemysł suplementacyjny i kliniki leczenia niepłodności uczyniły z FSH chwytliwy produkt. Reklamy suplementów na bazie ziół czy „naturalnych regulatorów hormonów” obiecują cuda, ale brak dowodów naukowych na ich skuteczność.

Tabela 5: Popularne suplementy na FSH – co naprawdę działa? Źródło: Opracowanie własne na podstawie PoradnikZdrowie.pl, 2024

Za suplementami idą ukryte koszty – finansowe, zdrowotne i emocjonalne. Zamiast na ślepo wierzyć reklamom, warto opierać się na rzetelnych źródłach i konsultować decyzje z profesjonalistą.

Społeczne tabu wokół FSH – dlaczego boimy się mówić o hormonach?

Rozmowy o hormonach tradycyjnie były w Polsce tematem tabu – zarezerwowanym na szeptane rozmowy u ginekologa lub w gronie zaufanych kobiet. Dziś powoli się to zmienia, choć nadal trudno mówić otwarcie o męskiej płodności czy menopauzie bez ironii i zażenowania.

"Dopiero teraz uczymy się rozmawiać o hormonach bez wstydu." — Paweł, psycholog społeczny

Otwartość na temat FSH staje się nie tylko koniecznością, ale i szansą na lepsze zdrowie.

Podsumowanie: FSH jako sygnał zmian i wyzwanie na przyszłość

Najważniejsze wnioski – co wynieść z tej lektury?

FSH to nie tylko liczba na wyniku – to zwierciadło twojego zdrowia, stylu życia i wyzwań, z jakimi mierzysz się każdego dnia. Najważniejsze jest, by traktować wynik FSH jako punkt wyjścia, a nie wyrok. Unikaj mitów, szukaj wiedzy u specjalistów, nie bój się pytać i powtarzać badań, gdy coś cię niepokoi.

6 kluczowych prawd o FSH, które warto zapamiętać:

• FSH reguluje płodność, ale nie jest jedynym wskaźnikiem zdrowia hormonalnego.
• Wysokie lub niskie FSH wymaga interpretacji w kontekście całego organizmu.
• Wynik to nie wyrok – styl życia, dieta i wsparcie specjalisty mają znaczenie.
• Suplementy „na FSH” rzadko działają tak, jak obiecuje reklama.
• AI i nowoczesne narzędzia pomagają, ale nie zastąpią rozmowy ze specjalistą.
• Rozmowa o hormonach to nie powód do wstydu – tylko do działania.

FSH to wyzwanie – indywidualne i społeczne. Otwiera drzwi do lepszej samoświadomości i daje szansę na świadome zarządzanie własnym zdrowiem.

Gdzie szukać sprawdzonych informacji i wsparcia?

Nie ryzykuj zdrowia, bazując na forach i przypadkowych blogach. Rzetelne, aktualne informacje znajdziesz na stronach poświęconych zdrowiu, w publikacjach naukowych, oficjalnych portalach Ministerstwa Zdrowia oraz na platformach edukacyjnych takich jak medyk.ai, które stawiają na weryfikację i profesjonalizm.

5 miejsc, które warto znać, szukając informacji o FSH:

1. Oficjalne portale Ministerstwa Zdrowia
2. Wyszukiwarki literatury medycznej (np. PubMed)
3. Serwisy edukacyjne prowadzone przez specjalistów
4. Renomowane laboratoria medyczne (np. Diagnostyka, Synevo)
5. Platformy edukacyjne AI, np. medyk.ai – dla szybkiej, uporządkowanej wiedzy

Krytyczne myślenie, regularne badania i otwartość na rzetelną wiedzę – to najlepsza inwestycja w siebie. Pamiętaj: to ty jesteś swoim najlepszym adwokatem w kwestii zdrowia.